‘Gezamenlijk naar een duurzaam, gezond en eerlijk voedselsysteem’
Breed consortium aan de slag met transitie voedselsysteem als geheel
Onder de vlag van de Nationale Wetenschapsagenda start een breed consortium van 30 wetenschappers uit het wo en hbo samen met een groot aantal bedrijven, NGO’s en innovatieve platforms met het driejarige programma ‘Transitie naar een duurzaam voedselsysteem’. Het is het eerste transdisciplinaire consortium in Nederland dat aan de transitie van het voedselsysteem als geheel gaat werken.
Deelonderzoeken vanuit Inholland
Vanuit Inholland is een onderzoeksteam aangesloten onder leiding van lector Patrick Huntjens (Sociale Innovaties in het Groene Domein). Samen met studenten en docent-onderzoekers is hij verantwoordelijk voor diverse ‘werkpakketten’ binnen het consortium. Het gaat om onder andere deelonderzoeken op het gebied van regionale voedselsystemen & living labs als om governance (sturingmechanismen).
“De huidige manier van hoe we met onze planeet omgaan, waaronder een voedselsysteem met een sterke focus op productiviteit, marktwerking en winstmaximalisatie, heeft geleid tot grote maatschappelijke kosten op het gebied van gezondheid, welzijn en milieu”, zegt Patrick Huntjens in een reactie. “Het is daarom evident dat het niet voldoende is om het huidige voedselsysteem te verduurzamen: een fundamentele transitie van het voedselsysteem als geheel is nodig. In dit landelijk onderzoeksprogramma richten wij ons op de vraag hoe wij de transitie naar een duurzaam, gezond en eerlijk voedselsysteem als samenleving voor elkaar kunnen krijgen.”
‘Alleen verduurzamen is niet genoeg’
Kennisinstellingen en werkveld slaan in het programma de handen ineen omdat zij geloven in een fundamentele transitie van het voedselsysteem als geheel en niet alleen in het aanpassen van onderdelen ervan of het bestrijden van symptomen. “Voedsel is een cruciaal onderdeel van onze cultuur en ons welbevinden”, stelt penvoerder Frederike Praasterink van het lectoraat Future Food Systems van HAS Hogeschool. “Tegelijkertijd dragen huidige voedselconsumptie en -productiepatronen sterk bij aan een aantal urgente duurzaamheidsopgaven op het gebied van de gezondheid en welzijn van mens, dier en planeet. Deze duurzaamheidsopgaven zijn geen losstaande problemen: het zijn gerelateerde symptomen van een niet-duurzaam voedselsysteem. Daarom is een fundamentele transitie van het voedselsysteem als geheel nodig.”
Wat is een duurzaam voedselsysteem?
Wat een duurzaam voedselsysteem behelst, is echter niet bij voorbaat duidelijk: duurzaamheid is een multidimensionaal concept. In de praktijk van beleid, bedrijf of burgers wordt vanuit verschillende visies gewerkt. Het consortium richt zich daarom binnen het programma op de vragen: wat is een duurzaam voedselsysteem en welke sturingsmechanismen kunnen een transitie naar een duurzaam voedselsysteem in Nederland versnellen? Er wordt onder meer gewerkt aan een versnellingsagenda voor transitie, het inzichtelijk maken van hoe de transitieopgave vorm kan krijgen in een gebiedsgerichte aanpak, een systeemmodel voor kwantitatieve systeemanalyses en bouwstenen voor onderwijsontwikkeling op de thematiek van transitie naar een duurzaam voedselsysteem. Daarnaast richt het consortium zich ook op het bouwen van een transdisciplinaire community rond voedselsystemen die ook na afloop van dit project gezamenlijk projecten zal ontwikkelen om bij te dragen aan de implementatie van de resultaten.
Kennis- en werkveldpartners
Kennispartners zijn HAS Hogeschool, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Utrecht, Wageningen University & Research, TU Eindhoven, Leiden Universiteit, Radboud Universiteit Nijmegen, Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool Inholland, Aeres Hogeschool en het RIVM. Werkveldpartners zijn onder meer Blonk consultants, SMK, de Eemlandhoeve, Transitiecoalitie Voedsel, Greendish, Nutriënten Management Instituut, Circular Landscapes, BoerenNatuur, Jong leren Eten, Federatie Agro-ecologische boeren, Netwerk Platteland, Greenport West-Holland, Duurzaam Door, DSM, Kalavasta, Stichting Natuur & Milieu en Herenboeren.
Naast de ecologische houdbaarheid van het voedselsysteem kan het begrip duurzaamheid in de context van het voedselsysteem worden uitgebreid naar (menselijke) gezondheid, voedselveiligheid, dierenwelzijn en socio-economische criteria. Dit kan in ons kapitalistische systeem ook niet losgekoppeld worden van het financiële aspect, dat juist de faciliterende factor is. Echter een duurzaam voedselsysteem levert over het algemeen duurdere voeding met een hogere voedingswaarde, dan een niet duurzaam systeem. Dit betekent dan dat het winstoogmerk geen drijfveer moet zijn. Kwaliteit daarentegen juist wel: vanwege het dierenwelzijn aspect, zal de rol van vlees steeds verder afnemen en vervangen worden door plantaardige eiwitten, die echter in de landbouw vaak een groot beslag leggen op de bodemnutrienten. Het vitaal houden van de bodem, als basis voor voedselproductie, is daarom essentieel. Daarnaast is er nog het in zee geproduceerde voedsel, waarvoor een goede waterkwaliteit noodzakelijk is. Ook dit heeft weer economische consequenties. Kortom: de transitie van het voedselsysteem is een zeer complex verhaal met veel vertakkingen ver buiten het vakgebied van voedselproductie.