Wat is de stem van de jeugd in jeugdzorg?

Tijdens het symposium ‘Wie heeft het voor het zeggen?’ belichtten drie sprekers de jeugdzorg vanuit het perspectief van de jeugd. Het symposium vond plaats in Amsterdam ter gelegenheid van de pensionering van Pauline Naber, sinds 2003 lector Leefwerelden van Jeugd bij het Kenniscentrum De Gezonde Samenleving.

De stem en leefwereld van de jeugd vormt de rode draad in de carrière van sociaal-pedagoog Pauline Naber. Heleen Jumelet, directeur van de opleidingen in het Domein Gezondheid, Sport en Welzijn, waaronder Pedagogiek: "De onderzoeksgroep van Pauline Naber heeft bijzondere aandacht voor kwetsbare jeugd in de samenleving en stelt hierin het perspectief van jeugdigen en ouders centraal. Pauline heeft veel geïnvesteerd in het vertalen van onderzoek naar onderwijs en de praktijk en hiermee heeft ze een enorme bijdrage geleverd aan de gezonde samenleving, één van onze profilerende thema's."

In deze lijn houdt ook haar naaste collega, associate lector Roel van Goor, zijn verhaal: wie heeft het eigenlijk voor het zeggen in de opvoeding en in het jeugdbeleid? Van Goor: "Vergeten we de stem van de jeugd niet en hebben we naast het formuleren en uitvoeren jeugdbeleid niet ook een maatschappelijke opvoedverantwoordelijkheid? Jeugdbeleid en wetten zijn procedureel en instrumenteel, maar er is ook opvoeding nodig. Dit vraagt om een herwaardering van het relationele, persoonlijke opvoedperspectief voor jeugdprofessionals. Niet alleen regels en rechten, maar vooral praten, begrenzen, maat houden en stimuleren door de professional. Dit vraagt natuurlijk wel wat van het gemeentelijk beleid en de opleiding van de jeugdprofessional."

Jongeren in problematische gezinnen
Pauline heeft de afgelopen jaren veel samengewerkt met het Verwey-Jonker Instituut. Majone Steketee, voorzitter van Raad van bestuur van dit instituut, gaat bij deze gelegenheid in op de vraag hoe jeugdzorg beter aan kan sluiten bij de leefwereld van kinderen en jongeren die opgroeien in problematische gezinnen. Steketee: "We zien een toename van het aantal jongeren met problemen en een toename van het aantal indicaties voor jeugdzorg. Eén op de negen kinderen leeft in armoede en één op de vier heeft te maken met geweld of mishandeling binnen het gezin."

Zowel armoede als mishandeling leiden tot gevolgen bij kinderen en jongeren, die om speciale aandacht en zorg vragen. "Kinderen schamen zich, worden boos, onzeker of krijgen andere psychosociale problemen. Vaak symptomen die niet zo zichtbaar zijn, en kinderen zullen niet snel om hulp vragen. De kunst is deze symptomen en “onzichtbare” kinderen te herkennen en iets te gaan doen. Sommige hulpverleners leiden bij dit soort gevoelige problemen aan handelingsverlegenheid, maar hier ben je wel hulpverlener voor. Ga praten met het kind en ondersteun de ouders hierin."

Groeiende verantwoordingsdrang
Ook Adri van Montfoort, jurist en pedagoog, pleit voor het blijven luisteren naar het kind en de ouders binnen de wildgroei aan jeugdzorginstanties en toezichthouders. "De afgelopen twintig jaar zijn er steeds vaker interventies ter bescherming van het kind en is er meer aandacht voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Dit betekent meer werk, meer ingrijpen en meer verantwoordelijkheid voor professionals. Er is een grote maatschappelijke druk en groeiende verantwoordingsdrang, met als gevolg een vermenigvuldiging van het aantal toezichthouders. De jeugdbescherming heeft bijvoorbeeld alleen al elf toezichthoudende instanties."

"Langzaamaan wordt de overheid een soort superouder en wordt de burger onderschat. Het systeem gaat overheersen. De transformatie in de jeugdzorg heeft tot nog toe geleid tot een uitbreiding van het systeem. De lokale gemeenschap zou er meer in moeten slagen dat jeugdigen positief en veilig in hun eigen omgeving kunnen opgroeien."

Naar buiten!
Praten, luisteren, naar buiten gaan. Dit pleidooi houdt Pauline Naber zelf tot slot. "Ga met eigen ogen kijken en beleven en bepaal dan wat je er als onderzoeker, docent of professional in de praktijk mee kunt. Dat werkt en helpt beter dan alleen een stapel papieren onderzoeksresultaten op een bureau."