‘Economie moet in balans zijn met ecologische en sociale waarden’
Inholland onderzoekt: Nieuwe verdienmodellen voor land- en tuinbouw
Lange tijd draaide het in de land- en tuinbouw vooral om één ding: geld verdienen. Maar volgens Gerry Kouwenhoven, associate lector Investeren in circulaire land- en tuinbouw, kunnen we zo’n eenzijdig economisch systeem niet langer volhouden. Zij pleit voor nieuwe verdienmodellen waarin ook sprake is van ecologische en sociale waardecreatie. Hoopgevend is dat die verdienmodellen vruchtbare bodem vinden in binnen- en buitenland. Zoals in Marokko, Caribisch Nederland, Indonesië en Suriname.
“We tasten de aarde aan, het is echt vijf voor twaalf”, zegt een oprecht bezorgde Gerry. “Kijk naar de teruglopende biodiversiteit en de stikstofcrisis. We lopen tegen de grenzen aan van onze planeet en dat komt omdat veel van ons blind varen op groei en winst. Het is een lineair systeem dat we moeten zien om te buigen naar een circulair. Een systeem waarin economie in balans is met ecologie en sociale waarden, zoals goede arbeidsomstandigheden, goed en gezond en duurzaam geproduceerd voedsel.”
Zo’n drastische systeemverandering vraagt om een gezamenlijke inspanning.
Samen het systeem veranderen
Voor Gerry is het niet de vraag óf maar hóe de transitie naar een duurzaam, sociaal en circulair systeem in gang kan worden gezet. “Het is een paradigmashift waarin één ding vaststaat: niemand binnen of buiten de sector kan dit op eigen houtje voor elkaar krijgen. Zo’n drastische systeemverandering vraagt om een gezamenlijke inspanning. De vraag is aan welke knoppen we het beste kunnen draaien. Daarvoor moeten we eerst het systeem in kaart brengen en een zogeheten valueweb ontwikkelen. Het is een visualisatie van het business-ecosysteem: welke actoren zijn betrokken, hoe lopen geld-, informatie-, kennis, productstromen?”
Zoeken naar koppelkansen en hefbomen
Heb je een schets van het valueweb van de sector, dan kun je volgens Gerry op zoek gaan naar koppelkansen en hefbomen om fundamentele veranderingen in gang te zetten. “Een koppelkans is als je met één oplossing meerdere problemen tegelijk aanpakt. Een hefboom is als je met een relatief kleine ingreep een groot effect bereikt. Bijvoorbeeld door met een schakel meer of minder in de keten tot een eerlijkere prijsverdeling te komen. Zo zijn we betrokken bij een project in Suriname om gemeenschappen in het bos in staat te stellen om zelf te profiteren van duurzame bosbouw in plaats van dat ze afhankelijk zijn van aannemers van buiten.”
Urgentie voelen
Om koppelkansen en hefbomen daadwerkelijk uit te voeren zijn nog wel mentale stappen nodig, benadrukt Gerry. “Partijen moeten de urgentie voor verandering voelen, luisteren naar elkaar, bereid zijn en het lef hebben om iets te doen. En daarmee bedoel ik durven experimenteren. Want we hebben misschien de stip op de horizon scherp: de duurzame, circulaire, sociale sector waar ondernemers een goede boterham verdienen. Maar de weg daar naartoe is nog onduidelijk en onzeker. Wat is er voor nodig dat ondernemers een nieuwe koers gaan varen? Hoe doen we dit met elkaar? Wat maakt dit proces zo complex? Het vraagt om veerkracht en samenwerken: door veerkracht kunnen we gezond en efficiënt reageren op de disbalans in het systeem, en door samenwerken zijn we in staat weer in balans te komen.”
Gesprekken met agrarische ondernemers
Gerry heeft er alle vertrouwen in dat het de sector lukt om de transitie te maken. “Hoewel het mij altijd te langzaam gaat. Ik heb veel boeren en tuinders gesproken en niet iedereen voelt de urgentie. Sommigen zitten hun tijd wel uit, anderen verstijven omdat politiek en maatschappij van alles over hen roept in plaats van met hen spreekt. En er zijn koplopers die met prachtige initiatieven komen. Daar kunnen we veel van leren: waar lopen ze vast, wat zijn de succesfactoren?”
Samen met koplopers
De koplopers vertonen wat Gerry ‘transformatief ondernemerschap’ noemt. “Met dit werkveld zouden we de verbinding moeten aangaan. Tegen welke obstakels lopen pioniers aan, hoe kunnen we daar vanuit praktijkgericht onderzoek een antwoord op bieden en hoe nemen we de professionals van morgen in ons onderwijs mee in deze superinteressante transitie?”
De kennis van bijvoorbeeld Inholland over nieuwe verdienmodellen past goed bij het combitrack approach-beleid van Nederland om economische, ecologische en sociale waarden in het buitenland te bevorderen.
Marokkaanse tuinbouw
Je boterham verdienen op een zelfvoorzienende manier in harmonie met de natuur. Het is wat onze leefomgeving duurzaam maakt en onze samenleving en de sector veerkrachtig. Niet alleen in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in Marokko. In het Noord-Afrikaanse land zijn Nederlandse en Marokkaanse bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen onder coördinatie van de Nederlandse ambassade bezig regionaal de tuinbouw duurzaam te verbeteren.
Impact Cluster voor verduurzaming
“Onder het programma van Impact Clusters richt het samenwerkingsverband zich op een alternatief voor wegwerpplastics van de kassen”, zegt LNV-raad Jaap Satter, werkzaam op de Nederlandse ambassade in Rabat. “Ook wordt gezocht naar milieuvriendelijke opties voor pesticiden en naar methoden om optimaal met het steeds schaarser wordende water om te gaan.” Ecologische en sociaal-economische waarden gaan in het project hand in hand. “Dorpsgemeenschappen kunnen een grote rol spelen. Het is in het belang van hun bestaanszekerheid dat hun land niet uitdroogt of verontreinigd raakt. Bovendien heeft het project als doel om jongeren en vrouwen meer te laten participeren in de tuinbouw.”
Internationaal samenwerken
Internationaal samenwerken is een manier om invulling te geven aan de maatschappelijke opgave om nieuwe verdienmodellen op te zetten. “Vooropgesteld dat de ambassade niet over de inhoud van het project gaat, zou het mooi zijn als een hbo-instelling betrokken is, voor een holistische, ketenbrede benadering van de vraagstukken. Daarnaast past de kennis van bijvoorbeeld Inholland over nieuwe verdienmodellen goed bij het combitrack approach-beleid van Nederland om economische, ecologische en sociale waarden in het buitenland te bevorderen.”
We starten een project op het Indonesische eiland Kalimantan gericht op tropische bosbouw en herstel van het bos waar de lokale bevolking van profiteert.
Als gelijkwaardige partners
Jaap heeft het nadrukkelijk over samenwerking op basis van absolute gelijkwaardigheid. “Nederland is géén leermeester. Integendeel: Marokko kan een goede leerschool zijn voor de droogte en milieuproblematiek waarmee we ook in Nederland steeds meer te maken hebben.” Hij ziet een groeiend zelfbewustzijn in de Marokkaanse samenleving. “Het land heeft de weg omhoog gevonden en ziet zichzelf als echt Afrikaans land en als poort voor het hele continent.”
Nieuw project in Indonesië
De tijd dat het Westen andere delen van de wereld gebruikt als wingewest is echter niet voorbij. Denk aan de vernietiging van regenwoud voor de delving van grondstoffen of het verbouwen van soja en palmolie. Ook daarvoor onderzoekt Inholland duurzame verdienmodellen. “Onze maatschappelijke opgave strekt zich tot over onze landsgrenzen, dus delen we graag onze kennis en ervaring internationaal”, zegt Gerry. “Samen met andere agrarische hogescholen en Indonesische universiteiten starten we een project op het Indonesische eiland Kalimantan gericht op tropische bosbouw en herstel van het bos waar de lokale bevolking van profiteert. Dit staat dus lijnrecht tegenover de palmolie-industrie die ten koste gaat van het regenwoud en de bestaanszekerheid van de bevolking. We onderzoeken daarbij of een vorm van regeneratief toerisme ook bij kan dragen aan zo’n meerwaardig verdienmodel.”
We vragen teveel van onze aarde. Onze huidige productie- en consumptiepatronen hebben ons veel gebracht maar zijn onhoudbaar voor de toekomst. De leefbaarheid van onze natuurlijke omgeving is aangetast en de ongelijkheid in welvaart, gezondheid en welzijn neemt toe. Daarom werken we bij Inholland aan de transitie naar een duurzame leefomgeving en een veerkrachtige samenleving.
Ontdek in deze verhalen hoe wij als hogeschool, samen met onze partners, docenten, onderzoekers en studenten bijdragen aan een duurzame en veerkrachtige toekomst. Ontdek hoe veerkracht en duurzaamheid nauw met elkaar verwerven zijn. Samen kunnen we het verschil maken. Laten we de krachten bundelen voor een betere wereld.