‘Voor duurzame verandering in de tuinbouw moeten we systemisch leren denken’

De Nederlandse tuinbouw staat voor de grote uitdaging om te verduurzamen. De sector is daarbij onderdeel van zo’n complex systeem, dat we moeten leren denken in systemen om tot de juiste beslissingen te komen. In zijn afscheidsrede als lector Duurzame verbindingen in de Greenport pleitte Olaf van Kooten voor dit ‘Nieuwe Denken’. En voor jonge professionals die ook echt werk maken van een nieuwe duurzame tuinbouw, verstand hebben van de teelt en oog voor het systeem om hen heen. “Ik zie dat zij trappelen om aan de slag te gaan en dat geeft mij hoop voor de toekomst.”

Vanwege corona kan Olaf zijn afscheidsrede vroeg houden op donderdagochtend 26 november. Vele geïnteresseerden luisteren thuis aan de ontbijttafel hoe hij in een eerder opgenomen video bij de duurzame, circulaire kwekerij van Duijvestijn Tomaten terugblikt op 30 jaar onderzoek, waarvan tien jaar bij Inholland. “Ik heb een bijzondere ontwikkeling in de tuinbouw mogen helpen vormgeven met spannend onderzoek. De durf om te leren en te onderzoeken bij Inholland leverde resultaten op voor de toekomst.”

Twee onderzoeksprojecten
Olaf licht twee onderzoeksprojecten uit die hij vormgaf. Het eerste is ‘Green Eyes’ waarin hij samen met onderzoekers, studenten, het bedrijfsleven en kennisinstellingen onderzocht hoe de ervaringswereld van de teler gekoppeld kan worden aan metingen en modellen. “We verzamelden data om daarmee de teelt aan te sturen. Zo wordt het mogelijk dat een teler vanuit één plek verschillende locaties kan managen.” Een ander groot project is SamenMarkt. “Het idee is om te telen wat de consument wil. Als je daar goed op inspeelt, hoef je minder weg te gooien en ben je duurzamer bezig. Probleem is dat de productieketen zo is geoptimaliseerd, dat contact tussen producent en consument is geblokkeerd. Samen met de TU Delft zetten we een softwaresysteem op dat voor nauwere afstemming zorgt zonder dat de keten aan efficiëntie verliest.”

Systemisch denken nodig
Volgens Olaf dragen technische en sociale innovaties bij aan verduurzaming van de tuinbouw. Maar er is ook systemisch denken nodig om verandering mogelijk te maken. Olaf noemt dit het Nieuwe Denken. “Door een krachtenveldanalyse kun je zien wat de belemmerende en de bevorderende krachten zijn voor verandering. Ze houden elkaar in evenwicht. Nu blijkt uit onderzoek naar groepsdynamiek dat het niet helpt de bevorderende krachten te stimuleren. Want dan nemen de belemmerende factoren ook in kracht toe. Wil je verandering, dan moet je de belemmerende krachten verzwakken, zoals de gevestigde belangen in de tuinbouw.”

Hoop voor de toekomst
De gang naar een duurzaam systeem is een complex proces, maar de ontwikkeling is er, ziet Olaf. “Kijk naar het onderwijs waarin ik jongeren zie trappelen om aan de slag te gaan. Dat geeft hoop voor de toekomst. Met onze tuinbouw kunnen we een enorme bijdrage leveren aan de wereld. Bijvoorbeeld door autonome kassen te bouwen in onvruchtbare gebieden die los staan van de omgeving. Daarmee kunnen we met minimaal watergebruik en zonder fossiele energie hoge producties halen en gezonde, lekkere en voedzame producten afleveren.”

Techneut en teler verbinden
Jolanda Heistek, programmadirecteur van Greenport West-Holland reflecteert op Olafs rede en de tijd toen ze twintig jaar geleden als jonge onderzoeker met Olaf samenwerkte. “Je hebt echt bijgedragen aan een verandering van de mindset van mensen. De focus van het telen van producten heb je helpen verleggen naar het telen van gezonde producten in een duurzame samenleving en een gezonde economie. Technologie en het delen van data staat daarbij centraal, zodat je het telen met ‘groene vingers’ omzet in modellen. Het is jouw kracht om techneut en teler te verbinden. Ik hoop daarbij dat iedereen het Nieuwe Denken omarmt en over de eigen schaduw heen stapt om circulair te gaan werken, want dat is onze toekomst.”

Helden van de toekomst
Na Jolanda’s lovende woorden beantwoordt Olaf een groot aantal vragen van de online aanwezige deelnemers. Zoals: welke invloed hebben projecten als Green Eyes en SamenMarkt op het Inholland-onderwijs? “De projecten laten zien dat het belangrijk is dat studenten werken aan hun T-shaped skills: de steel van de T gaat de diepte van het vak in, het dakje duidt op het brede overzicht, het systemisch denken over hoe jouw handelen past in wat anderen doen. Het boek van Donella Meadows Thinking in Systems legt heel helder uit hoe je het Nieuwe Denken in het dagelijks leven toepast.” Op de vraag hoe je jongeren aantrekt voor de tuinbouw, heeft Olaf ook een helder antwoord. “We staan voor een enorme uitdaging in de wereld om te verduurzamen. Jongeren kunnen de helden van de toekomst worden om met de tuinbouw daaraan bij te dragen, bijvoorbeeld op het gebied van autonoom telen. Zij kunnen de duurzame teelt aansturen van Mexico tot Japan.”

Umbrella shaped professional
Dirk van der Bijl, directeur van het Domein Agri, Food & Life Science, dankt Olaf voor zijn werk. “Ik zie geen pensionado voor me, maar iemand met een frisse, visionaire blik. Als hoogleraar aan de Wageningen University sprak je ooit de wens uit jouw ideeën in de praktijk te brengen. Bij Inholland heb je die kans gegrepen. Je bracht je netwerk mee en jouw brede kennis en vaardigheden. Je bent geen T-shaped maar een umbrella shaped professional. Het thema Duurzame verbindingen in de Greenport heb je echt op de kaart gezet. Dat thema zetten we voort, want het is actueler dan ooit.” Olaf belooft tot slot niet op zijn lauweren te rusten. “In het kader van het Nieuwe Denken wil ik onderzoeken hoe mijn eigen geest werkt en hoe die kan bijdragen aan de gemeenschap.”