De toeslagenaffaire en de toegang tot recht, hoe kan het anders?

Symposium Legal Design

Naar aanleiding van het online symposium over de kindertoeslagenaffaire presenteerde het lectoraat Toegankelijkheid van het Recht van de onderzoeksgroep Recht & Veiligheid van Hogeschool Inholland deze week de uitkomsten van het symposium. Deze uitkomsten zijn aangedragen door de deelnemers van het symposium en bevatten oplossingen om soortgelijke situaties te herstellen, op te lossen, en proactief en preventief aan te pakken. Het manifest voor toegankelijk recht en menselijkheid  bevat ‘gereedschappen en denkwijzen’ om (aanstaande) professionals te helpen dit soort affaires en de gevolgen ervan te voorkomen. Met ontwerpgericht/ontwerpend onderzoek zijn antwoorden en praktische toepassingen bedacht. De rechtsbehoeften van de mensen staan hierin centraal.

“Het manifest en het verslag van het symposium vormen een belangrijke bijdrage aan de maatschappelijke discussie over de kinderopvangtoeslagenaffaire”, laat emeritus lector Ineke van den Berg (Toegankelijkheid van het Recht) in een reactie weten. “Deze laten zien wat het belang is van het opleiden van professionals met een moreel kompas die nadenken over de waarden zoals gelijkwaardigheid en aandacht voor de rechtsbehoeften van de burgers bij zijn werkzaamheden.”

De toeslagenaffaire laat zien dat het recht voor veel gedupeerden niet toegankelijk was. Ook institutionele discriminatie, enerzijds door mensen, anderzijds door algoritmen en systemen, speelde een rol. Tijdens het symposium op 23 april jongstleden hebben tal van deskundigen zich over deze kwestie gebogen. Lectoren, onderzoekers en docenten van tien hogescholen, studenten en opleidingsmanagers, gerechtsdeurwaarders, een gedupeerde, (sociaal) advocaten, een Tweede Kamerlid, vertegenwoordigers van de Nederlandse Belangenvereniging voor Gerechtsdeurwaarders, het UWV en College van de Rechten van de Mens deden mee. De gebruikte legal designmethoden en uitkomsten staan in het verslag ‘Ontwerpen voor toegankelijk recht’.

Meer oog voor de mensen en de menselijke maat in de dienstverlening
Deelnemers van het symposium werd gevraagd hoe zij zich zouden voelen indien zij slachtoffer zouden zijn van de toeslagenaffaire. De antwoorden gingen onder andere over gevoelens van onmacht, afwijzing, wanhoop, boosheid en schaamte. Vervolgens ging het over behoeften zoals gehoord worden, er mogen zijn, erkenning en excuses voor het leed en onrecht. Er zou vooral meer oog voor de mensen moeten zijn en menselijke maat in de dienstverlening.

“Er is een andere mindset nodig in de samenleving, politiek, uitvoering en het bestuur”, zo staat in het verslag beschreven. “Een andere manier van denken, andere uitgangspunten en ideeën over mensen en de samenleving. En een grondige heroverweging van definities, waarden, normen, criteria en de wijze waarop we een probleem, uitdaging of vraagstuk beschrijven. Evenals verbeelding voor een nieuw, ander, beter verhaal.”

De deelnemers van het symposium hebben oplossingen aangedragen om situaties te herstellen:. “Ze hebben het idee dat er nu langs elkaar heen wordt gewerkt, mensen maar wetten en regels uitvoeren zonder na te denken en dat de menselijke maat ontbreekt.”

‘Dit biedt uitzicht op een betere toekomst voor mensen’
Tijdens het symposium zijn antwoorden en praktische toepassingen bedacht om rechtvaardigheid voor gedupeerden en betrokkenen te realiseren en problemen te voorkomen. “De uitkomsten laten zien dat je met een grote, diverse en interdisciplinaire groep deelnemers en innovatief, activerend en maatschappelijk relevant onderwijs, en ontwerpgericht/ontwerpend onderzoek in zeer korte tijd tot inzichten, oplossingsrichtingen en leerervaringen komt: uitzicht op een betere toekomst voor mensen en toegang tot recht voor iedereen.”

Namens Hogeschool Inholland zijn verbonden aan het document en het symposium: Ineke van den Berg (emeritus lector Toegankelijkheid van het Recht), Janet van de Bunt (lector Toegankelijkheid van het Recht), Peter van den Heuvel (extern interdisciplinair designer van het Inholland Legal Design Lab) en Mark van der Zee (docent-onderzoeker).

Lees het verslag ‘Ontwerpen voor toegankelijk recht’ dat verscheen naar aanleiding van het legal designsymposium van 23 april 2021.