‘Onderzoek vraagstukken vanuit verschillende perspectieven. En vergeet jezelf niet’

De sociaal-maatschappelijke vraagstukken van nu zijn complex. Het is onmogelijk daar goede oplossingen voor te bedenken zonder alle belanghebbenden te betrekken in onderzoek, ontwerp en uitvoering. Neem daarin ook jezelf mee. Vanuit die overtuiging is Wina Smeenk dit jaar bij Inholland begonnen als associate lector Empathisch Co-Design. “Wil je bijvoorbeeld iets doen aan de enorme druk van toerisme op de Amsterdamse Wallen? Probeer het probleem te doorvoelen en ga er zelf een nachtje slapen.”

Associate lector Wina Smeenk heeft haar sporen verdiend als industrieel ontwerper. Al bij haar studie aan de TU Delft koppelde ze innovatie aan user-centered design. “Tijdens een stage richtte ik me al op mensen en op de ontwikkeling van een wc-lift voor ouderen. Geen enkele lift volgde de natuurlijke manier waarop mensen opstaan van het toilet. Aan de hand van huisbezoeken heb ik daar wel naar gekeken en een biomechanische manier ontwikkeld om ouderen te ondersteunen.”

Innoveren vanuit drie perspectieven
Het is een schoolvoorbeeld van hoe Wina Smeenk naar innovaties kijkt. Haar adagium? Neem alle betrokkenen mee in je ontwerpoplossing en vergeet daarin vooral de kwetsbare groepen niet. Smeenk heeft een ‘empathisch co-designkompas’ en methodes ontwikkeld waarin je vanuit verschillende perspectieven tot sociale innovaties kunt komen. “Wees je allereerst bewust van jezelf: je aannames, je vooroordelen. Ik noem dat het eerste persoonsperspectief. Het tweede persoonsperspectief is vervolgens dat van de belanghebbenden of stakeholders. Het kan gaan om kwetsbare groepen. Belangrijk is dat je ieders ervaringen, gevoelens en behoeften goed begrijpt. Bij het derde persoonsperspectief neem je de theorie en kennis van experts mee.”

20 minuten in een dementiesimulator
Smeenk promoveerde onlangs als buitenpromovendus aan de TU Eindhoven. In haar proefschrift laat ze met verschillende cases zien wat het oplevert om het zogeheten mixen van perspectieven mee te nemen wanneer je gezamenlijk zoekt naar ontwerpkansen. Een voorbeeld van zo’n project is de ontwikkeling van de dementiesimulator. “Ik mocht een Amsterdams ontwerpbureau helpen om een simulator te ontwikkelen voor gezonde mensen, zoals zorgprofessionals en mantelzorgers. In de simulator ervaren bezoekers in 20 minuten hoe het is om dementie te hebben.”

Empathisch co-designonderzoek
“De ervaring die bezoekers hebben in de dementie simulator hebben we kunnen ontwerpen op basis van mijn empathische co-designonderzoek”, gaat Smeenk verder. “Hiermee haalde ik authentieke verhalen van mensen met dementie en hun partners naar boven. Omdat mensen met dementie niet meer zo talig zijn, werkte ik veel met visuele triggers zoals foto’s en tekeningen.” Het bezoeken van de simulator leidt tot beter inzicht in wat mensen met dementie meemaken. En, doordat je persoonlijk geraakt wordt, tot gedragsverandering. “Bezoekers van de simulator zullen meer geduld kunnen opbrengen voor mensen met dementie.”

Urban Leisure & Tourism Lab
Bij Hogeschool Inholland gaat Smeenk zich onder andere inzetten voor het Urban Leisure & Tourism Lab. Het door haar ontwikkelde empathisch co-designkompas en bijbehorende methoden gebruikt ze voor het opzetten van co-designprocessen met studenten, onderzoekers, bewoners, bezoekers, gemeenten en (non-)profit organisaties, de zogenoemde quadruple helix. "Zo kunnen we lokaal samenwerken aan een inclusieve stad waarin toerisme en leefbaarheid in evenwicht zijn. Denk bijvoorbeeld aan het groeiende toerisme op de Wallen. Wat betekent dit voor de bewoners daar? Welke sociale innovaties kunnen we ontwikkelen om samen tot een betekenisvolle verandering te komen?”

Student: leer jezelf kennen
Volgens Smeenk kun je de sociaal-maatschappelijke vraagstukken in de stad pas goed aanpakken, als je doorvoelt wat ze betekenen. “Dat is met name een taak voor de professionals in spe, die we bij Inholland opleiden. Als hbo-student moet je problemen niet alleen kunnen analyseren, je moet ook kansen zien en innovatieve producten of diensten kunnen ontwikkelen. Daarom kan het goed zijn dat je bijvoorbeeld een nachtje op de Wallen doorbrengt. Zo ervaar je zelf wat de mensen die daar wonen meemaken en raak je ook meer gemotiveerd om er iets aan te doen. Bovendien doet het iets met jezelf, leer je jezelf beter kennen. Eventuele aannames of vooroordelen over de problematiek ga je te lijf.”

Workshops design thinking
Binnen het lab heeft Smeenk inmiddels al workshops gegeven aan docenten en studenten. “Met mijn Shake-it-methode, een design-thinking-spel voor innovatie en transformatie, benaderen deelnemers een ontwerpvraagstuk elke keer vanuit een andere rol: zowel de ‘denker’ als de ‘voeler’ in jezelf krijgen zo een kans. Er kwamen daardoor in de workshops niet alleen razendsnel nieuwe inzichten los, er kwam ook heel veel energie vrij. Het is voor mij een mooie manier om de docenten en studenten van Inholland al co-creërend beter te leren kennen.”