"Gebouwen kunnen gezondheid bevorderen. Dat vraagt om ontwerpen die bijdragen aan gezondheid, welzijn, gezond gedrag en gelijkwaardigheid."
Hoe een gebouw is ingericht, heeft direct invloed op hoe mensen zich erin gedragen en voelen. Elke Miedema, docent-onderzoeker bij het domein Techniek, Ontwerpen & Informatica, onderzoekt hoe de fysieke omgeving van zorginstellingen – van wachtkamers tot complete ziekenhuizen – actief kan bijdragen aan gezondheid en welzijn. Niet alleen voor patiënten, maar ook voor zorgverleners en omwonenden.
In een tijd waarin de druk op de zorg blijft toenemen, is het van belang dat we verder kijken dan medische behandeling alleen. Hoe ontwerpen we ruimtes die stress verminderen, herstel bevorderen, welzijn en gezond gedrag stimuleren, en zowel controle bieden als toegankelijk zijn voor iedereen? Met haar expertise in gezonde architectuur werkt Elke samen met zorgprofessionals, ontwerpers en beleidsmakers aan gebouwen die gezondheid bevorderen, in plaats van beperken. Naast docent-onderzoeker is Elke voorzitter van de aan de WHO-gelieerde taskforce HealthPromoting Built Environment.
"De wachtkamer is geen neutrale ruimte. De inrichting beïnvloedt onder andere hoe patiënten het consult ingaan, hoe goed ze luisteren en hoe trouw ze adviezen opvolgen."
Wachtkamers waar je alles kunt horen, fel tl-licht brandt en folders over ziek zijn de toon zetten – het is nog vaak de standaard in huisartsenpraktijken. Volgens Elke kan dat leiden tot stress, minder effectieve gesprekken met de huisarts en uiteindelijk tot hogere zorgkosten. Ze pleit daarom voor zorgomgevingen die gezond gedrag stimuleren, toegankelijk zijn voor iedereen en bijdragen aan werkplezier én betere zorg. Een gezonde omgeving is geen luxe, stelt ze, maar een randvoorwaarde. Zeker nu de druk op de zorg zo hoog is, maakt dit het verschil tussen een werkbare en een overbelaste werkdag. Uit haar onderzoek blijkt bovendien dat relatief eenvoudige aanpassingen in inrichting en sfeer daadwerkelijk bijdragen aan betere zorgervaringen.
In haar interview met de Telegraaf licht Elke toe hoe dit in de praktijk werkt – bijvoorbeeld met meer daglicht, minder geluidsoverlast en een rustgevende sfeer. Zulke keuzes leiden tot minder stress, effectievere gesprekken met de huisarts en uiteindelijk lagere zorgkosten.
Meer aandacht voor de inrichting van een wachtkamer kan grote voordelen opleveren, zowel voor de patiënt als de zorgverlener. In deze aflevering van EditieNL gaat Elke in op het belang van een gezonde wachtkamer: een ruimtelijke omgeving met veel groen, licht, kunst en een gezellig interieur. Dat zorgt voor meer ontspanning en efficiëntere consulten. "Een prettigere wachtkamer zorgt voor een verlaging van het aantal herhaalbezoeken. Dat zorgt voor flinke besparingen in zorgkosten," zegt Elke.
In het radioprogramma Villa VdB op NPO Radio 1 gaat Elke in gesprek over gezondheidsbevorderende zorggebouwen met huisarts Iris de Vries en host Jurgen van den Berg. Elke legt uit waarom de inrichting van de wachtkamer meer is dan een detail: “Als je de wachtkamer goed inricht – met positieve afleiding zoals kunst, natuur, daglicht en een prettige plek om te zitten – dan worden mensen daar echt rustiger van.” Dat leidt tot minder stress en betere zorg. “Daardoor gaan ze gemakkelijker de spreekkamer in, kunnen ze beter vertellen wat er speelt en luisteren ze aandachtiger naar de arts.”
Nederland vergrijst in hoog tempo en wordt tegelijkertijd minder gezond oud: we leven langer, maar kampen vaker met overgewicht en chronische klachten. De behoefte aan woonzorgplekken groeit snel; tot 2040 is een stijging van 66 procent voorzien in het aantal ouderen dat niet zelfstandig kan blijven wonen. Dat vraagt om 110.000 extra plekken, verdeeld over circa 2000 nieuwe woonzorgcentra. Hoewel partijen als PVV en BBB pleiten voor een herintroductie van traditionele bejaardentehuizen, waarschuwt Elke Miedema dat het repliceren van verouderde, geïsoleerde woonvormen een gemiste kans zou zijn. In plaats daarvan pleit ze voor woonzorgcentra die fungeren als buurtgerichte ontmoetingsplekken, wat bijdraagt aan zowel de vitaliteit van ouderen als de sociale veerkracht van de wijk.
Lees verder op Binnenlandsbestuur.nl
Hoe ervaren Inholland-studenten de wachtkamer bij de huisarts? Hoe ontspannen voelen zij zich terwijl ze wachten op hun consult? En hoe ziet hun ideale wachtkamer er eigenlijk uit? In deze video gaan we daarover in gesprek met onze studenten.
De invloed van de gebouwde omgeving op zorgomgevingen krijgt steeds meer erkenning. Ontwerpkenmerken blijken bepalend voor de gezondheid, veiligheid en het welzijn van patiënten, personeel en bezoekers. Denk aan de rol van licht, geluid, indeling en natuur. Deze elementen verminderen stress, bevorderen samenwerking en versnellen het herstel van patiënten.
In een internationaal team van tien onderzoekers bracht Elke in een literatuurstudie in kaart hoe onderzoek naar deze factoren zich ontwikkelde over een periode van tien jaar. Ze zagen een groeiende focus op concrete ontwerpaspecten zoals natuurlijk licht, groenvoorzieningen en klimaatbeheersing. Deze inzichten onderstrepen het belang van doordacht ontwerp in de zorg en tonen aan waar nog kennis ontbreekt. Elke werkte in het project onder andere samen met Marie Elf van Dalarna University in Zweden, die het project leidde. Partners uit Zweden en Australië brachten expertise in vanuit onder meer verpleegkunde, bouwkunde, sociale geografie en industrieel ontwerp.
Hoe draagt het ontwerp van de entree in gezondheidscentra bij aan natuur, privacy, daglicht en bewegwijzering? Elke onderzocht hoe deze vier ontwerpelementen terugkomen in twee bekroonde Nederlandse huisartsenpraktijken. Haar analyse laat zien dat natuur niet wordt benoemd, privacy slechts impliciet wordt waargenomen, en daglicht en bewegwijzering vooral zichtbaar zijn op plattegronden en foto’s. Hoewel de elementen aanwezig zijn, worden ze nauwelijks expliciet genoemd door professionals en jury’s. Dat wijst op een kloof tussen wat ontworpen is en hoe het wordt ervaren.
In de studie maakte Elke gebruik van bestaande documentatie: juryrapporten, plattegronden, foto’s en projectbeschrijvingen van professionals. De reflectie op deze bronnen levert nieuwe inzichten op voor het ontwerp van gezondheidscentra. De resultaten zijn gedeeld met de Landelijke Huisartsenvereniging en hun bouwadviesafdeling. Partners zijn Luc Willekens (TU Delft en Academie van Bouwkunst Groningen) en Lou Krabhuis (Atelier Krabhuis).
Veel huisartsenpraktijken zijn ontworpen om ziekte te behandelen, niet om gezondheid te bevorderen. Dat is een gemiste kans. De manier waarop een ruimte is ingericht, beïnvloedt hoe mensen zich voelen en gedragen. Denk aan verlichting, looproutes, privacy, en uitnodigende informatie of afleiding.
We willen graag samen met huisartsen en praktijkmedewerkers onderzoeken hoe de wachtkamer een actieve rol kan spelen in het versterken van gezondheid en zelfzorg van patiënten — én in het verlagen van de werkdruk voor zorgpersoneel.
Werk jij in een huisartsenpraktijk en wil je meedenken over of meedoen aan vervolgonderzoek? Neem contact op met Elke via elke.miedema@inholland.nl.
"We moeten zorgomgevingen ontwerpen die gezondheid actief stimuleren, in plaats van te focussen op preventie van ongezonde factoren."
Onderzoek van Elke Miedema laat zien hoe de gebouwde omgeving van invloed is op de gezondheidszorg en welke rol ontwerp daarin speelt. In een systematische review bracht zij met collega’s in kaart hoe het internationale onderzoek naar dit thema zich de afgelopen tien jaar heeft ontwikkeld.
Daarnaast onderzocht Elke in een verkennende studie naar het Angered Nearby Hospital in Zweden hoe ambities rond gezondheidsbevordering hun weerslag vinden in het gebouwontwerp. Bijvoorbeeld door het samenbrengen van een huisartsenpraktijk met specialistische poliklinische zorg in één gebouw met een centrale receptie. Denk ook aan de locatie van het gebouw dicht bij de belangrijkste dagelijkse voorzieningen, zoals een supermarkt en openbaar vervoer. De studie toont ook dat deze ambities vaak vaag blijven en dat er behoefte is aan meer richting bij het ontwerpen van zorgomgevingen die gezondheid ondersteunen.
Blijf op de hoogte van kennis over vitale zorggebouwen
Benieuwd hoe ruimtelijk ontwerp stress kan verlagen, gezonde keuzes stimuleert of werkdruk helpt verlichten? Wil je weten hoe je met kleine aanpassingen grote impact kunt maken?
Laat je e-mailadres achter en ontvang updates over publicaties, tools, inzichten en praktijkvoorbeelden. Zo blijf je op de hoogte van de nieuwste kennis en ontwikkelingen op het snijvlak van zorg, ontwerp en gezondheid.
Elke Miedema is gespecialiseerd in gezondheidsbevorderende gebouwen. Naast docent-onderzoeker is ze voorzitter van de aan de WHO-gelieerde taskforce HealthPromoting Built Environment. Elke is expert in gezonde architectuur en onderzoekt hoe het ontwerp van gebouwen onze gezondheid en ons welzijn kan verbeteren. Haar werk richt zich op ziekenhuizen, gezondheidscentra, zorgwoningen, woonwijken en werkplekken.
Elke ontwerpt vanuit de behoeften van patiënten, zorgverleners, bezoekers en omwonenden, met speciale aandacht voor toegankelijkheid en het stimuleren van gezond gedrag. Daarbij werkt ze nauw samen met professionals uit de sociale, gezondheids- en zorgsector om bewoners en gebruikers actief te betrekken bij hun leefomgeving.
