"Gebouwen kunnen gezondheid bevorderen. Dat vraagt om ontwerpen die bijdragen aan gezondheid, welzijn, gezond gedrag en gelijkwaardigheid."
Hoe een gebouw is ingericht, heeft direct invloed op hoe mensen zich erin gedragen en voelen. Elke Miedema, docent-onderzoeker bij het domein Techniek, Ontwerpen & Informatica, onderzoekt hoe de fysieke omgeving van zorginstellingen – van wachtkamers tot complete gezondheidscentra – actief kan bijdragen aan gezondheid en welzijn. Niet alleen voor patiënten, maar ook voor zorgverleners en bezoekers.
In een tijd waarin de druk op de zorg blijft toenemen, is het van belang dat we verder kijken dan medische behandeling alleen. Hoe ontwerpen we ruimtes die stress verminderen, herstel bevorderen, welzijn en gezond gedrag stimuleren, en zowel controle bieden als toegankelijk zijn voor iedereen? Met haar expertise in gezonde architectuur werkt Elke samen met zorgprofessionals, ontwerpers en beleidsmakers aan gebouwen die gezondheid bevorderen, in plaats van beperken. Naast docent-onderzoeker is Elke voorzitter van de aan de WHO-gelieerde taskforce HealthPromoting Built Environment.
"De wachtkamer is geen neutrale ruimte. De inrichting beïnvloedt onder andere hoe patiënten het consult ingaan, hoe goed ze luisteren en hoe trouw ze adviezen opvolgen."
Volgens Elke is de wachtkamer geen neutrale ruimte, maar een bepalende factor in het verloop van het consult. Slechte akoestiek, weinig privacy, fel tl-licht en krappe zitplekken versterken de spanning van patiënten, blijkt uit haar onderzoek. Dit heeft directe gevolgen: mensen brengen hun verhaal minder goed over, nemen minder informatie op en volgen adviezen slechter op. Het resultaat is een minder effectief consult, met herhaalbezoeken of medicatiefouten tot gevolg. In een tijd van hoge werkdruk en toenemende zorgvraag maakt dit volgens Elke het verschil tussen een werkbare en een overbelaste werkdag.
De wachtkamer kan actief ingezet worden als plek die rust biedt en stress vermindert. Met simpele ingrepen – zoals warme verlichting, echte planten, geluidsdemping en meer privacy – komt de patiënt rustiger het consult binnen. Dat helpt niet alleen de patiënt, maar ook de arts. Bij verbouwingen staat Elke voor een ontwerp vanuit het perspectief van de patiënt, met oog voor discretie, beweging, zicht op buiten en inclusiviteit. De wachtkamer moet volgens haar erkend worden als volwaardig onderdeel van een gezonde zorgomgeving, waarbij overheid, beroepsgroep en ontwerppraktijk samen verantwoordelijkheid dragen.
Ben je benieuwd hoe jouw praktijkomgeving gezonder en effectiever ingericht kan worden? Wil je weten welke aanpassingen eenvoudig én bewezen effectief zijn?
Plan een vrijblijvend (online) adviesgesprek in met docent-onderzoeker Elke Miedema. Samen bespreek je waar kansen liggen om jouw praktijkomgeving meer gezondheidsbevorderend te maken — voor patiënten én medewerkers. Plan zelf een afspraak in via de online agenda.
Lukt het niet om een afspraak te plannen? Neem dan contact op via elke.miedema@inholland.nl.
Nederland vergrijst in hoog tempo en wordt tegelijkertijd minder gezond oud: we leven langer, maar kampen vaker met overgewicht en chronische klachten. De behoefte aan woonzorgplekken groeit snel; tot 2040 is een stijging van 66 procent voorzien in het aantal ouderen dat niet zelfstandig kan blijven wonen. Dat vraagt om 110.000 extra plekken, verdeeld over circa 2000 nieuwe woonzorgcentra. Hoewel partijen als PVV en BBB pleiten voor een herintroductie van traditionele bejaardentehuizen, waarschuwt Elke Miedema dat het repliceren van verouderde, geïsoleerde woonvormen een gemiste kans zou zijn. In plaats daarvan pleit ze voor woonzorgcentra die fungeren als buurtgerichte ontmoetingsplekken, wat bijdraagt aan zowel de vitaliteit van ouderen als de sociale veerkracht van de wijk.
Lees verder op Binnenlandsbestuur.nl
De invloed van de gebouwde omgeving op zorgomgevingen krijgt steeds meer erkenning. Ontwerpkenmerken blijken bepalend voor de gezondheid, veiligheid en het welzijn van patiënten, personeel en bezoekers. Denk aan de rol van licht, geluid, indeling en natuur. Deze elementen verminderen stress, bevorderen samenwerking en versnellen het herstel van patiënten.
In een internationaal team van tien onderzoekers bracht Elke in een literatuurstudie in kaart hoe onderzoek naar deze factoren zich ontwikkelde over een periode van tien jaar. Ze zagen een groeiende focus op concrete ontwerpaspecten zoals natuurlijk licht, groenvoorzieningen en klimaatbeheersing. Deze inzichten onderstrepen het belang van doordacht ontwerp in de zorg en tonen aan waar nog kennis ontbreekt. Elke werkte in het project onder andere samen met Marie Elf van Dalarna University in Zweden, die het project leidde. Partners uit Zweden en Australië brachten expertise in vanuit onder meer verpleegkunde, bouwkunde, sociale geografie en industrieel ontwerp.
Hoe draagt het ontwerp van de entree in gezondheidscentra bij aan natuur, privacy, daglicht en bewegwijzering? Elke onderzocht hoe deze vier ontwerpelementen terugkomen in twee bekroonde Nederlandse huisartsenpraktijken. Haar analyse laat zien dat natuur niet wordt benoemd, privacy slechts impliciet wordt waargenomen, en daglicht en bewegwijzering vooral zichtbaar zijn op plattegronden en foto’s. Hoewel de elementen aanwezig zijn, worden ze nauwelijks expliciet genoemd door professionals en jury’s. Dat wijst op een kloof tussen wat ontworpen is en hoe het wordt ervaren.
In de studie maakte Elke gebruik van bestaande documentatie: juryrapporten, plattegronden, foto’s en projectbeschrijvingen van professionals. De reflectie op deze bronnen levert nieuwe inzichten op voor het ontwerp van gezondheidscentra. De resultaten zijn gedeeld met de Landelijke Huisartsenvereniging en hun bouwadviesafdeling. Partners zijn Luc Willekens (TU Delft en Academie van Bouwkunst Groningen) en Lou Krabhuis (Atelier Krabhuis).
Onderzoek van Elke Miedema laat zien hoe de gebouwde omgeving van invloed is op de gezondheidszorg en welke rol ontwerp daarin speelt. In een systematische review bracht zij met collega’s in kaart hoe het internationale onderzoek naar dit thema zich de afgelopen tien jaar heeft ontwikkeld.
Daarnaast onderzocht Elke in een verkennende studie naar het Angered Nearby Hospital in Zweden hoe ambities rond gezondheidsbevordering hun weerslag vinden in het gebouwontwerp. De studie toont dat deze ambities vaak vaag blijven en dat er behoefte is aan meer richting bij het ontwerpen van zorgomgevingen die gezondheid ondersteunen.
"We moeten zorgomgevingen ontwerpen die gezondheid actief stimuleren, in plaats van te focussen op preventie van ongezonde factoren."
Meedenken over of meedoen aan vervolgonderzoek?
Veel huisartsenpraktijken zijn ontworpen om ziekte te behandelen, niet om gezondheid te bevorderen. Dat is een gemiste kans. De manier waarop een ruimte is ingericht, beïnvloedt hoe mensen zich voelen en gedragen. Denk aan verlichting, looproutes, privacy, en uitnodigende informatie of afleiding.
We willen graag samen met huisartsen en praktijkmedewerkers onderzoeken hoe de wachtkamer een actieve rol kan spelen in het versterken van gezondheid en zelfzorg van patiënten — én in het verlagen van de werkdruk voor zorgpersoneel.
Werk jij in een huisartsenpraktijk en wil je meedenken over of meedoen aan vervolgonderzoek? Neem contact op met Elke via elke.miedema@inholland.nl.
Blijf op de hoogte van kennis over vitale zorggebouwen
Benieuwd hoe ruimtelijk ontwerp stress kan verlagen, gezonde keuzes stimuleert of werkdruk helpt verlichten? Wil je weten hoe je met kleine aanpassingen grote impact kunt maken?
Laat je e-mailadres achter en ontvang updates over publicaties, tools, inzichten en praktijkvoorbeelden. Zo blijf je op de hoogte van de nieuwste kennis en ontwikkelingen op het snijvlak van zorg, ontwerp en gezondheid.
Elke Miedema is gespecialiseerd in gezondheidsbevorderende gebouwen. Naast docent-onderzoeker is ze voorzitter van de aan de WHO-gelieerde taskforce HealthPromoting Built Environment. Elke is expert in gezonde architectuur en onderzoekt hoe het ontwerp van gebouwen onze gezondheid en ons welzijn kan verbeteren. Haar werk richt zich op ziekenhuizen, gezondheidscentra, zorgwoningen, woonwijken en werkplekken.
Elke ontwerpt vanuit de behoeften van patiënten, zorgverleners, bezoekers en omwonenden, met speciale aandacht voor toegankelijkheid en het stimuleren van gezond gedrag. Daarbij werkt ze nauw samen met professionals uit de sociale, gezondheids- en zorgsector om bewoners en gebruikers actief te betrekken bij hun leefomgeving.
