Martin Blaakman, nieuwe associate lector a.i. Toegankelijkheid van het Recht

Martin Blaakman is begin september gestart als associate lector a.i. Toegankelijkheid van het Recht bij Hogeschool Inholland. En dat doet hij met een missie. De toegankelijkheid van het rechtssysteem wil hij verbreden met een democratische benadering. Helpt het rechtssysteem om inwoners van Nederland toegang te garanderen tot basisbehoeften en mee te doen in de samenleving? Of werkt het juist belemmerend, zoals bij de toeslagenaffaire? “Onze studenten moeten leren onrecht te signaleren en daar iets aan te doen. Daar worden ze betere juristen van.” 

Martin heeft gezien hoe het recht in de praktijk functioneert. Hij werkte jaren in het overheidsdomein. “Daar zag ik geregeld dat wat ‘zo goed geregeld is in de wet’ door aanvullende regelgeving en in de uitvoering een geheel andere uitwerking kreeg. Neem de fraudewet. Om fraude tegen te gaan is een systeem opgezet dat mensen soms juist dwingt om fraude te plegen. De vraag is hoe je daar als jurist mee omgaat. Kijk je er strikt juridisch naar en veroordeel je die mensen? Of benader je het probleem vanuit een breder begrip van rechtvaardigheid, waardoor je ziet dat mensen klem zijn komen te zitten in het systeem?” 

Toegankelijkheid en onrechtvaardigheid 
Met het lectoraat onderzoekt Martin de toegankelijkheid van het recht vanuit een democratisch oogpunt: kan iedereen meedoen? “Je kunt onderzoeken of de informatie van de juridische dienstverlening helder is en goed toegankelijk via internet. Ik voeg daar graag een maatschappelijke, democratische benadering aan toe en stel de vraag of iedereen wel de beschikking heeft over bijvoorbeeld een computer om de informatie op internet te vinden. Is dat er niet, dan is de toegang tot het recht alsnog in het geding en is er sprake van onrechtvaardigheid. Bij het gemis van zo’n basisvoorziening haken mensen af in onze democratie.”   

Belemmerend rechtssysteem 
Volgens Martin kan het rechtssysteem twee rollen vervullen als het gaat om sociaal-maatschappelijke rechtvaardigheid. “Het systeem kan een middel zijn om voor basisvoorzieningen voor iedereen te zorgen. Denk aan de Urgenda-klimaatzaak, waarin het onder meer gaat om een veilige en gezonde leefomgeving. Maar het systeem kan ook voor een belemmering zorgen, zoals is gebeurd in de toeslagenaffaire. Dat laatste los je niet op als je er alleen met een juridische blik naar kijkt. Je moet in gesprek gaan met de burgers, luisteren naar hun verhalen en onderzoeken wat er mis is gegaan.” 

Niet alleen een juridische blik 
“Een van de aandachtspunten van het lectoraat is om onderzoek te doen bij mensen die bepaalde basisvoorzieningen missen en na te gaan welke rol het rechtssysteem daarin heeft gespeeld”, vertelt Martin. “Daarnaast wil ik onderzoek doen naar de beleving van onrecht en het rechtssysteem bij mensen. En ten slotte neem ik het perspectief van de professionals en aankomende professionals mee, zoals onze studenten HBO-Rechten en Sociaal Juridische Dienstverlening. De problemen die zij zullen tegenkomen zijn zo complex, dat je het niet redt met alleen een juridische blik. Achter elke casus zit een maatschappelijke realiteit. Herken je in de problemen een rode draad, ontdek je een vorm van onrecht? En kun je daar vervolgens ook iets tegen doen? Ik wil de gereedschapskist van juristen vullen zodat ze kunnen handelen bij sociaal onrecht.” 

Onrecht leren signaleren 
Met crises zoals de toeslagenaffaire, de aardgaswinning in Groningen en de energiearmoede is volgens Martin de tijd rijp voor juristen die varen op juridische expertise én een moreel kompas. “Studenten moeten leren onrecht te signaleren en daar iets aan te doen. Daar worden ze betere juristen van. Het maakt hun werk wel moeilijker. Want zodra je je juridische oogkleppen afzet, ga je dilemma’s zien die je niet zomaar oplost en ook zullen ingrijpen op jezelf als persoon.”  

Mooie leerschool voor juristen 
In het leertraject van juristen met een moreel kompas neemt Martin studenten graag mee in zijn onderzoeksprojecten. “Bij het bepalen van de onderzoeksvraagstukken zal ik docenten uitnodigen mee te denken over invalshoeken. Studenten kunnen vervolgens deelnemen aan onze projecten. Bijvoorbeeld door met ervaringsdeskundigen in gesprek te gaan, wat een mooie leerschool is om zich te verplaatsen in de doelgroep, goed te luisteren en zich in toegankelijke taal te uiten.”  

Theorie en praktijk verenigen 
Met zijn aanstelling als associate lector a.i. maakt Martin voor het eerst de overstap naar het hoger beroepsonderwijs. “Mooi is dat ik hier theorie en praktijk kan verenigen en kan laten zien dat sociaal-maatschappelijke gelijkheid geen abstract begrip is, maar een doorwerking heeft in het dagelijks leven. Het lectoraat is wat mij betreft geslaagd als we met ons onderzoek laten zien dat een maatschappelijke benadering nodig is om toegang tot het recht en toegang tot de democratie te verbeteren. Het zijn zaken waar ik voor sta en Inholland biedt me een heel mooie kans om dat op de agenda te zetten.”