'We moeten dicht blijven bij wat het beroep van leraar betekent'

lectorale rede Mascha Enthoven

Het vak van leraar is het mooiste vak van de wereld. Hoe maken we de schoonheid van het beroep van leraar weer zichtbaar? In haar lectorale rede pleit Mascha Enthoven, die zich per 30 januari officieel lector De Pedagogische Opdracht mag noemen, ervoor leraren de ruimte te bieden. “Het is nodig om de opdracht van het onderwijs te formuleren binnen de invloed van het handelen van de leraar. Daar is vertrouwen en ruimte voor leraren en schoolteams voor nodig; vertrouwen en ruimte om als collectief het individuele handelen van de leraar te ondersteunen en om als collectief dit handelen te verantwoorden.”

Mascha Enthoven formuleert de pedagogische opdracht als het bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen tot volwassenen die met kennis en kunde, verantwoordelijkheid en in verbondenheid met anderen in de wereld kunnen en willen zijn. In haar betoog benadert ze vanuit vier perspectieven – het kind, de leraar, de lerarenopleider en de onderzoeker – de stappen die nodig zijn voor deze opdracht: herdefiniëren waar het onderwijs toe dient, plaatsen van deze opdracht binnen de invloed van het handelen van leraren, creëren van professionele ruimte om dat mogelijk te maken, en het ontwikkelen van een instrumentarium om in deze ruimte te bewegen. “En dat alles altijd vanuit bedachtzaamheid. We moeten dicht blijven bij wat het beroep van leraar in de dagelijkse ervaring betekent, zodat we dit als onderzoeker kunnen zien, begrijpen en invoelen. Nu worden leraren nog te vaak gepasseerd in hun professionele inschatting van wat belangrijk en goed is om te doen en worden zij gedwongen naar buiten te kijken voor een beoordeling van hun eigen succes. Ze zijn te veel afhankelijk van de druk die externe partijen op het onderwijs leggen.”

Grote inspiratie
Lucas Rurup, directeur van het Domein Onderwijs en Innovatie, benadrukt in zijn inleiding dat leraren een krachtig collectief vormen. Samen kunnen ze een bijdrage leveren aan het interessanter maken van het beroep van leraar. “Daar heb ik het met Mascha het afgelopen jaar veel over gehad. Soms gaat een proces pas weer in een stroomversnelling als je het missende puzzelstukje vindt. Mascha is voor mij dat ene missende puzzelstukje.” Wie ook veel energie en inspiratie haalde uit de gesprekken met Mascha, is docent-onderzoeker Peter Elshout. “Onze gesprekken gingen over waarom onderwijs zoveel meer is dan het genereren van leeropbrengsten. Dat raakte me en zette mij aan om, na jaren, weer muziek te gaan maken en mijn eigen gevoelens als leerkracht in liedjes te vatten.” Mascha op haar beurt was zo onder de indruk van de teksten, dat ze Peter vroeg de liedjes (hier te beluisteren) tijdens haar lectorale rede ten gehore te brengen. Dit tot groot genoegen van de vele aanwezigen (bestuurders, opleiders, leraren, onderzoekers, managers, collega's en bekenden) die naar Inholland Haarlem waren gekomen. 

Buitengebied
“Ik voorzie dat wanneer we als opleidingen, werkveld en onderzoekers daadwerkelijk een collectief gaan vormen dat het primaire proces van het onderwijs dient, dat we dan een beroepsgroep en beroepspraktijk kunnen creëren waarin leraren beschikken over nog grotere passie, zingeving, professionaliteit en ruimte om deze professionaliteit tot uiting te brengen.” Om de pedagogische opdracht te vervullen, hebben leraren volgens Mascha professionele ruimte nodig, het ‘buitengebied’ van het betrokken handelen van de docent. “Deze ruimte is vergelijkbaar met de grond buiten de bebouwde kom van dorpen en steden. In de ruimtelijke ordening dienen deze buitengebieden voor natuur en recreatie en voor het verbouwen van gewassen. Het betrokken handelen heeft buitengebied nodig voor ontspanning, reflectie en collectieve bedachtzaamheid.”

Complex dorp
Thijs Roovers, leraar in het basisonderwijs, oprichter van PO in Actie en kwartiermaker voor Het Lerarencollectief, streeft het geven van autonomie aan de leraar na. “It takes a village to raise a child. Maar in onderwijsland staat een wel erg complex dorp, waarin extreem veel partijen en slechts weinig docenten zijn vertegenwoordigd. En dat terwijl er juist door de mensen uit het werkveld meegedacht moet worden over waar behoefte aan is, welke vragen er spelen.” De kwaliteit van het onderwijs staat op de tocht, het wordt volgens Thijs tijd om het vak vanuit het eigen vakmanschap te herijken. “En daar is iedereen voor nodig! We moeten met elkaar in gesprek; ieder vanuit zijn eigen expertise en allemaal vanuit een gemeenschappelijk doel.”

Hoofd en hart
“Jouw opdracht is belangrijk, het gaat in jouw onderzoeken namelijk ook over ons eigen onderwijs”, aldus Huug de Deugd, lid van het College van Bestuur. Vóór de aanwezigen naar een van de geboden workshops gaan, verzorgd door de onderzoekers die samen met Mascha De Pedagogische Opdracht vormen, overhandigt hij symbolisch een beeldje aan Mascha. “Lectorale redes zijn vaak theoretisch en rationeel. Vandaag was dat niet het geval, in jouw verhaal voel ik de verbinding tussen hoofd en hart. Door jouw woorden en de muziek van Peter voel ik waar het over gaat in het onderwijs.”

Het redeboekje, dat na afloop van de lectorale rede aan alle aanwezigen werd overhandigd, is hier te downloaden.