Gwendolyn (29) heeft een schuld van 13.000 euro. ‘Ik had graag op school geleerd hoe ik om moet gaan met geld’, kopt EenVandaag. Als kind zag Gwendolyn hoe haar moeder in de schulden zat. Ze heeft thuis nooit geleerd hoe ze met geld om moet gaan. Het is een van de vele voorbeelden van een jongere met financiële problemen.
Jongeren hebben regelmatig betalingsproblemen. Uit het Nibud Studentenonderzoek onder hbo- en wo-studenten in 2017 bleek bijvoorbeeld dat 15% een betalingsachterstand had. Ook kwam naar voren dat 21% een studieschuld had met daarnaast nog een lening, betalingsachterstand of roodstand. Dat is slecht nieuws, want schulden kunnen een heel leven doorwerken en gaan vaak gepaard met allerlei andere problemen op het gebied van sociale participatie, gezondheid en relaties.
Uit onderzoek van het Nibud komt naar voren dat de financiële opvoeding bepalend is voor het financiële gedrag later. Meer dan bijvoorbeeld inkomen is financieel gedrag weer bepalend voor de kans op betalingsproblemen. Uit ander onderzoek van het Nibud blijkt dat momenteel 40% van de Nederlanders moeite heeft om het overzicht over de financiële administratie te bewaren. Vanuit de verschillende onderzoeken blijkt dat juist de ouders de belangrijkste leerbron ten aanzien van financiën zijn. Zij bepalen de mate waarin iemand op latere leeftijd de financiën in kaart brengt en verantwoord bestedingsgedrag vertoont. Hierbij speelt, naast opvoeding, ook het voorbeeldgedrag van ouders een grote rol.
Het doel van het onderzoek Heb je money voor Dior? is om op basis van kwalitatief onderzoek de relatie tussen financiële opvoeding en financieel gedrag van hbo-studenten inzichtelijk te maken. Opdrachtgever gemeente Rotterdam wil de resultaten gebruiken bij de aanpak van schulden en het voorkomen van betalingsproblemen onder jongeren.
In dit verkennende onderzoek staat de financiële opvoeding en het financiële gedrag van hbo-studenten centraal. Er is - in overleg met de gemeente Rotterdam - gekozen voor een kwalitatieve insteek, om meer diepgaande informatie te verkrijgen. Tijdens het onderzoek is gebruik gemaakt van bronnenonderzoek, 25 individuele interviews en interviews in groepsverband met nog eens 33 eerste- en tweedejaarsstudenten van Hogeschool Inholland Rotterdam.
Voor het onderzoeken van het financiële gedrag van studenten is voor een deel gebruik gemaakt van de competenties die horen bij financiële redzaamheid zoals ze opgesteld zijn door het Nibud. Het gaat onder meer om vragen als:
Specifiek kijken de onderzoekers naar de manier waarop studenten zónder financiële problemen hun geldzaken organiseren, waaruit wellicht succesfactoren in de financiële opvoeding ontdekt kunnen worden. Daarnaast vragen ze naar zaken die de studenten juist gemist hebben óf suggesties die zij juist willen meegeven aan hun leeftijdsgenoten.
De gemeente Rotterdam had het verzoek dat studenten zelf betrokken zijn bij de uitvoering van het onderzoek. Hierdoor leren hbo-studenten van elkaar, zowel als het gaat om financieel gedrag als om het doen van een praktijkgericht onderzoek rond dit thema. Zo hebben drie studenten in het kader van hun afstuderen aan de opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening het onderzoek opgezet en uitgevoerd. De studenten namen tientallen individuele en groepsinterviews af onder studenten van Hogeschool Inholland Rotterdam.
Inholland biedt eerstejaarsstudenten een workshop aan van de kredietbank en een workshop rond het moment dat ze 18 jaar worden, met alle financiële verantwoordelijkheden die daarbij komen kijken. Wie dat nodig heeft, krijgt begeleiding van een persoonlijke coach, die ze helpt weer inzicht te krijgen in hun inkomsten en uitgaven, betaalachterstanden in kaart te brengen en een oplossing te vinden voor hun financiële situatie.
De opdrachtgever van dit onderzoek is de gemeente Rotterdam, voor wie het aanpakken van schulden onder jongeren een belangrijk speerpunt is. Eén van de preventie-activiteiten waar de gemeente Rotterdam op inzet, is om het onderwerp financiën en schulden zoveel mogelijk bespreekbaar te maken en uit de taboesfeer te halen onder andere door de campagne Kom uit je schuld.
De gemeente wil blijven investeren in de aanpak en het voorkomen van betalingsproblemen bij jongeren. Met een onderzoek voor en door studenten en de adviezen die daar uitkomen, kan de gemeente maatwerk bieden in haar schuldenaanpak.
Op basis van de onderzoeksresultaten blijkt dat een grote meerderheid van de studenten in meer of mindere mate financiële opvoeding van ouders of verzorgers heeft gehad. Dit wordt teruggezien in het huidige financiële gedrag. De resultaten laten bij een groot deel van de studenten een verband zien tussen hun financiële opvoeding en het latere financiële gedrag. Ouders of verzorgers hebben hierbij een belangrijke voorbeeldrol, blijkt ook uit de literatuur.
Uit het onderzoek is ook naar voren gekomen dat er andere leerplaatsen en/of leerervaringen zijn die naast ouders/verzorgers bijdragen aan een verantwoord financieel gedrag van studenten. Oog hebben voor deze leerplaatsen en het stimuleren dat jongeren deze leerervaringen opdoen, draagt ook bij aan de competentie-ontwikkeling voor financiële redzaamheid van deze jongeren.
Uit de onderzoeksresultaten zijn een aantal aanbevelingen gekomen. De gemeente Rotterdam gaat de adviezen gebruiken in de Kom uit je Schuld campagne. Als voorbeeld twee aanbevelingen, namelijk ouders meer willen betrekken en jongeren positief willen inspireren met tips van jongeren die het gelukt is om uit de schulden te blijven.
Het woord imago heeft voor de meeste studenten in het onderzoek een negatieve lading. Toch gaat de eigen voorkeur vaak uit naar populaire merken, die visueel direct herkenbaar zijn aan de specifieke logo’s (‘kiezen voor de kudde’).
Als het gaat om hun financiële gedrag, wéten veel onderzochte studenten dat ze verleid worden maar geven er toch aan toe. Ze moeten leren hoe ze weerbaar moeten zijn tegen verleidingen. Het in de opvoeding en in educatieprogramma’s aanleren van (zelf)bindingstechnieken en het leren ervaren door fouten lijkt daarbij behulpzaam te zijn.
