‘Technologie kan mensen minder eenzaam maken’
Inholland onderzoekt: Gezelschapsrobots tegen eenzaamheid bij ouderen
Sociale contacten zijn zeer belangrijk om veerkrachtig in het leven te staan. Helaas moeten veel zelfstandig wonende ouderen zulk gezelschap missen. Ze staan eenzaam op en gaan eenzaam naar bed. Kan een robot misschien een gezellig praatje maken op de bank? Margo van Kemenade, associate lector Robotica, denkt van wel. “Tien jaar geleden zagen we al positieve resultaten. Laat staan wat we met de technologie van nu kunnen bereiken.”
Nederland vergrijst en daarmee neemt ook de druk op de zorg toe. Zorgtechnologie kan een uitkomst bieden, zoals de inzet van zorgrobots. Maar veel zorgverleners zien weinig heil in gezelschapsrobots. Hoe kan een bewegend apparaatje menselijk contact vervangen? Ook Margo was aanvankelijk sceptisch. “Ongeveer tien jaar geleden startte ik mijn promotieonderzoek aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Daar ontwikkelde een technische onderzoeksgroep ‘Alice’, een prototype gezelschapsrobot voor alleenstaande ouderen. Als socioloog en ethicus stond ik in mijn onderzoek stil bij de morele bezwaren van zorgverleners rond zorgrobotica.”
Meer dan een bewegende pop?
Alice ging de hele wereld over toen een documentairemaker de onderzoeksgroep benaderde. In ‘Ik ben Alice’ filmde hij het verblijf van de robot bij drie alleenstaande ouderen. “Het zorgde aanvankelijk voor ongemak”, zegt Margo. “Alice ziet er namelijk uit als een plastic pop. Ze kan alleen emoties in haar gezicht uitdrukken, luisteren en terugpraten, verder niets. Wat is de toegevoegde waarde van zo’n robot voor een eenzame oude dame?”
Gênant moment
Margo herinnerde zich nog het gênante moment waarop de robot de vraag stelde: “Voelt u zich wel eens eenzaam?” “De vrouw zei dat zij zich inderdaad elke dag eenzaam voelde, waarop de robot met het weinig empathische antwoord kwam: ‘O, dat is jammer.’ En dat met zo’n zombie-achtige uitdrukking en blikkerige stem.”
De vrouwen bleken zich aan hun gezelschapsrobot te hechten.
Hechten aan de robot
Maar tot Margo’s verrassing ervoeren de drie vrouwen toch veel meer warmte dan aanvankelijk gedacht. “Ze namen Alice mee uit wandelen in hun rollator of op de koffie in het buurthuis. En na een week namen ze met moeite afscheid van de robot. Ze bleken zich aan haar te hechten. De dames legden me nadien uit dat hun eenzaamheid zo verstikkend is, dat het al een verlichting was als er iets op de bank zat dat ’s morgens groette en de weersverwachting voorlas.”
Wmo Raad Alkmaar
“Sinds mijn promotieonderzoek ben ik ervan overtuigd dat technologie mensen minder eenzaam kan maken”, zegt Margo. “Tien jaar geleden zagen we al positieve resultaten. Laat staan wat we met de technologie van nu kunnen bereiken.” Ze wil dan ook haast maken met de ontwikkeling van zorgrobotica. En ze is niet de enige. De WmoRaad, een adviesraad over het beleid en de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning, van een middelgrote gemeente benaderde haar dit jaar met de vraag hoe technologie een oplossing kan bieden voor eenzaamheid onder ouderen.
In de media
Brainstorm vol ideeën
Deze vraag leidde tot een brainstorm vol kansrijke ideeën. “Wat als we pakweg tweehonderd kleine zorgrobots maken. Ze zien er schattig uit, je kunt ermee praten en er zit een knop op waarmee de robot anderen kan bellen. Vanuit een centraal punt geeft de gemeente de robots in bruikleen en initieert via de robots allerlei activiteiten. Zo kan de robot een bewoner vragen of die morgen zin heeft in een bingomiddag. De bewoner drukt ter bevestiging op de knop en alles wordt voor haar of hem geregeld. Zo verlaag je voor ouderen de drempel om sociaal actief te zijn.”
Van idee naar concreet project
Wanneer de ideeën tot een concreet onderzoeksproject leiden? “Ik zou heel graag binnen een jaar willen starten”, zegt Margo. Het is een project waarin studenten van diverse domeinen een rol zouden kunnen spelen. “Bijvoorbeeld door studenten Social Work de wijk in te laten trekken om de behoefte aan een gezelschapsrobot bij ouderen preciezer in kaart te brengen.”
Laten we als onderzoekers verkennen wat er mogelijk is in zorgtechnologie
Maatschappelijke acceptatie en wetgeving
Of de inzet van robots in ouderenzorg een vlucht zal nemen, vindt Margo moeilijk te voorspellen. “Enerzijds neemt de druk op de zorg alleen maar toe en kunnen technologische ontwikkelingen heel snel gaan. Anderzijds hebben we te maken met maatschappelijke acceptatie van nieuwe technologie, wetgeving en ethische richtlijnen die innovaties tegenhouden. Het is goed dat er strenge regelgeving is, maar laten we als onderzoekers wel blijven verkennen wat er mogelijk is in zorgtechnologie. En die mogelijkheden nemen alleen maar toe. Op die manier kunnen we techniek een bijdrage laten leveren aan het oplossen van een maatschappelijk probleem. Waardoor we eenzame ouderen veerkrachtiger maken en de kwaliteit van hun leven verhogen.”
Bij Hogeschool Inholland focussen we op een veerkrachtige samenleving. Dit is een samenleving waarin we in verbinding met elkaar in staat zijn om schokken op te vangen en deze ook benutten als kans om ons verder te ontwikkelen. Met Inholland onderzoekt vertellen we verhalen over hoe we vanuit onderzoek bijdragen om een samenleving met veranderkracht te realiseren, samen met studenten en werkveldpartners. Zodat iedereen kan blijven functioneren in een continu sterk veranderende wereld.