Klimaatverandering zorgt voor extremere droogte en wateroverlast, met grote gevolgen voor de bodem, landbouw en onze leefomgeving. Tijdens de recente Bodemtop 2025 van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur werd duidelijk dat samenwerking tussen agrariërs, overheden en ketenpartijen essentieel is. Want een vitale bodem is de basis voor een duurzame leefomgeving.
Hoe kunnen we deze versterken en samen positieve impact maken? Op die vraag gingen we in tijdens het event 'Bodem, water en klimaat in balans', mede mogelijk gemaakt door het CoE Groen. Er waren praktische workshops, en keynotes van experts zoals André Hoogendijk en Kees Klomp.
Tijdens het event Bodem, water en klimaat in balans presenteerden we een nieuwe tool voor boeren en tuinders om de risico’s van klimaatverandering voor hun gewassen en regio’s beter te begrijpen – én daarop te anticiperen. Het is een computerprogramma in de vorm van een klimaatdashboad.
Met dit dashboard krijgen gebruikers direct inzicht in relevante klimaatrisico’s, zoals droogte, hitte, verzilting, zeespiegelstijging, wateroverlast of late nachtvorst. De tool biedt daarnaast handelingsopties: suggesties voor aanpassingen in teeltplanning, gewaskeuze, bodembeheer of waterbeheer. Op die manier ondersteunen we boeren en tuinders bij het maken van toekomstbestendige keuzes voor hun bedrijf.
"Een vitale bodem is essentieel voor klimaatadaptatie, klimaatmitigatie en een duurzame, weerbare leefomgeving."
Nederland heeft de ambitie om in 2050 klimaatrobuust te zijn. Beeklandschappen kunnen een sleutelrol spelen bij het klimaatbestendig maken van ons land.
In dit project hebben we een systeembenadering ontwikkeld om beeklandschappen klimaatrobuust te maken. In deze workshop maakte je kennis met de bouwstenen van deze systeembenadering. Denk aan een landschapsecologische analyse, een analyse van het boerenperspectief, uitwerking van passende landbouwmaatregelen en verdienmodellen en governance aspecten.
Klimaatverandering heeft grote invloed op landbouwbedrijven door droogte, hitte, wateroverlast, zeespiegelstijging, verzilting en latere nachtvorst. Veel ondernemers reageren nog te laat of vanuit crisisdenken. In dit project onderzoeken we hoe ondernemers beter inzicht krijgen in klimaatrisico’s. Hoe beperken ze deze risico’s? Hoe kunnen ze kansen benutten?
In deze workshop kreeg je inzicht in de mogelijke risico’s van klimaatverandering voor de bedrijfsvoering. Ook leerde je over maatregelen om deze risico’s in te perken of te voorkomen. Deze workshop was relevant voor zowel ondernemers als adviseurs. Daarnaast kregen studenten - de ondernemers van de toekomst - inzicht in de impact van de klimaatverandering en leren ze hoe ze deze impact kunnen beheersen, verkleinen of voorkomen.
Vanuit de gemeente komen organische reststromen vrij zoals blad en berm- of sloot-maaisel. In de landbouw is grote behoefte aan dergelijke grondstoffen. In dit project onderzochten we de kansen en knelpunten in de toepassing van deze organische reststromen als bodemverbeteraar, waaronder bokashi.
De lokale toepassing van deze reststromen in landbouw of gemeente biedt kansen. Maar er zijn ook nog enkele knelpunten, onder andere op het gebied van kwaliteit en wetgeving. In deze workshop vertelden we wat dit onderzoek heeft uitgewezen en bespraken we welke rol de hogescholen nog in kunnen nemen.
Langdurige koolstofvastlegging in de bodem (1000 jaar of langer) gebeurt in de vorm van resten van dode micro-organismen die gebonden zitten aan kleimineralen. Analyse van deze specifieke organische stoffractie en de samenstelling van het bodem-microbioom kan een ander licht werpen op de effectiviteit van maatregelen voor klimaatmitigatie. In deze workshop presenteerden we de resultaten van de analyse van meer dan honderd praktijkpercelen.
Serious gaming is een krachtige tool om inzicht te krijgen in de impact van je keuzes op zowel korte- als langetermijndoelen. In dit project ontwikkelden we twee serious games die handelingsperspectieven verkennen voor duurzaam bodembeheer in de akkerbouw en een toekomstbestendige bedrijfsvoering in de melkveehouderij.
Tijdens deze workshop ontdekten we de mobiele app ‘Soil Simulator’ en discussieerden we over de (on)mogelijkheden en kansen van het leren via een serious game. Daarna speelden we het spel VisieVerkenners. Dit is een serious game voor (toekomstige) agrarische ondernemers om inzicht te krijgen in passende bedrijfsmaatregelen bij toekomstgerichte duurzame landbouw. Melkveebedrijven zullen steeds meer van elkaar gaan verschillen. De consument en de samenleving willen een sector die duurzaam is. Er is veel keus in maatregelen om te verduurzamen, maar niet alles past bij elk bedrijf en bij elke ondernemer. Het spel VisieVerkenners stimuleert de spelers om na te denken over een visie en een strategie en de daarbij behorende maatregelen, die nodig zijn om echt succesvol te zijn.
Regeneratieve landbouw in Nederland blijft tot nu toe beperkt tot kleinschalige, verspreide experimenten. Hierdoor is praktijkkennis gefragmenteerd en moeilijk toegankelijk voor agrariërs en het beroepsonderwijs. De impact op perceels- en bedrijfsniveau is nog onduidelijk, evenals het verdienpotentieel voor boeren.
In dit project werkten agrariërs in vijf leernetwerken aan meer praktijkkennis over zeven regeneratieve landbouwmethoden. Tijdens deze sessie presenteerden we de resultaten aan de hand van informatieve posters.
André Hoogendijk, directeur van BO Akkerbouw, ging in zijn presentatie in op de actuele problematiek rond bodem en klimaat in de akkerbouw. Hij schetste de urgente opgaven waarvoor de sector staat en gaf scherpe inzichten in wat er wél mogelijk is om het tij te keren. Daarbij benoemde hij niet alleen welke acties noodzakelijk zijn, maar ook waar we juist mee moeten stoppen. Een belangrijk onderdeel van zijn verhaal was de oproep aan het hoger beroepsonderwijs om een nieuwe, actieve rol te vervullen.
Kees Klomp is ondernemer, adviseur, TEDx-spreker en auteur op het gebied van de ‘betekeniseconomie’ of de 'Purpose economy'. Tijdens het event Bodem, water en klimaat in balans gaf hij een lezing over de noodzaak van economische systeemverandering en wereldgericht onderwijs.
"We moeten de economie aan de natuur aanpassen, niet andersom."
Het Centre of Expertise Groen (CoE Groen) is een samenwerking van de vier groene hogescholen: Aeres Hogeschool, Hogeschool Van Hall Larenstein, HAS green academy en Hogeschool Inholland. Met het CoE Groen vormen we een robuuste basisinfrastructuur voor praktijkgericht onderzoek in het groene domein.
De 4 agrarische hogescholen werken samen met de praktijk aan het vergroten van kennis over de interactie tussen klimaat en het natuurlijk systeem. Dit is nodig om oplossingen te vinden voor de maatschappelijke vraagstukken die met de klimaatverandering te maken hebben. Tijdens het event 'Bodem, water en klimaat in balans' deelden deskundigen hun kennis en inzichten over praktijkgericht bodem- en klimaatonderzoek.
