Groenten en fruit worden in Caribisch Nederland (Bonaire, St. Eustatius en Saba) voor het overgrote deel geïmporteerd. Deze producten zijn daardoor nauwelijks betaalbaar, wat bijdraagt aan een ongezond eetpatroon en hoge obesitascijfers onder de bevolking. Deze producten worden geïmporteerd omdat de eilanden te maken hebben met klimaatverandering, een tekort aan water, inefficiënt watergebruik en gebrek aan ruimte. Ook is er te weinig interesse om in de groente- en fruitbranche te werken.
Met dit project wilden we de eilandbewoners ondersteunen om zelfvoorzienend te zijn. Het draaide om het opzetten van nieuwe verdienmodellen en meervoudige waardencreatie, zodat bewoners op een duurzame manier hun eigen voedsel kunnen verbouwen. Het project richtte zich met name op jongeren. Die moeten de landbouw zien als een aantrekkelijke sector om in te werken.
Een verhoogde productie van onder andere fruit en groenten op de eilanden zelf leidt tot een betere beschikbaarheid van gezonde voeding en werkgelegenheid en maakt de eilanden weerbaarder tegen bijvoorbeeld klimaatveranderingen, pandemieën zoals COVID of globale politieke ontwikkelingen die de import beïnvloeden.
Dit project is verbonden aan de domeinoverstijgende onderzoekslijn Investeren in circulaire land- en tuinbouw, verbonden aan het lectoraat Finance & Accountancy.
De experimenten binnen het project Food Resilient Futures in the Caribbean Netherlands laten zien hoe samenwerking, creativiteit en lokale kennis kunnen bijdragen aan een veerkrachtiger voedselsysteem op Bonaire, St. Eustatius en Saba.
Op Bonaire inspireerden we bewoners om zelf voedsel te verbouwen – van kleine balkontuintjes tot echte kunuku-oogsten – met de campagne Na Kaminda pa Kosechá. Via Facebook en Instagram deelden mensen hun successen en gaven ze elkaar praktische tips. Deelnemers gaven bovendien aan behoefte te hebben aan meer lokale workshops en begeleiding.
Naast deze campagne onderzochten we of een coöperatie voor commerciële boeren haalbaar is. Met een pilot rond lokaal lamsvlees en een keurmerk, geïnspireerd op voorbeelden als Waddengoud in Nederland en een coöperatie in Vanuatu, keken wij hoe lokale producten beter vermarkt kunnen worden. Toeristen bleken enthousiast: velen zijn bereid zo’n 20% extra te betalen voor lokale vis, vlees, groenten en fruit. De belangrijkste drijfveren waren gezond eten (60%) en verser voedsel (36%). Kortverblijvers kiezen vooral voor restaurants, terwijl langverblijvers ook supermarkten bezoeken. Hier lees je meer over in het haalbaarheidsrapport over ons onderzoek onder toeristen en tijdelijke bewoners van Bonaire.
Daarnaast werkten we op Bonaire aan nieuwe samenwerkingen binnen de voedselketen, zoals het opzetten van een coöperatiemodel onder de naam Bonaire Platinum, dat leveringsbetrouwbaarheid en productkwaliteit kan verbeteren. Ook startten we de ontwikkeling van het herkenbare merk Bonaire Platinum voor eilandproducten, waarmee de identiteit en herkomst van lokale producten beter zichtbaar worden voor zowel bewoners als toeristen. Je leest er meer over in deze publicatie over Bonaire Platinum.
Ook op de andere eilanden zijn binnen het project concrete stappen gezet. Op St. Eustatius hebben wij een proeftuin opgezet waar groenten zoals spinazie, pompoen en wortel groeien dankzij een regenwateropvangsysteem. Tegelijkertijd testten wij watermonsters om te bepalen of het water veilig is voor irrigatie, want toegang tot zoet water is hier een groot knelpunt. Hieruit ontstond ook een praktisch lesprogramma over landbouw en ondernemerschap, dat is aangepast aan de lokale context en geïntegreerd met bestaande onderwijsprogramma’s. Op Saba lag de focus op het stimuleren van lokale voedselproductie en het enthousiasmeren van jongeren voor landbouw en gezonde voeding.
Toch is één uitdaging overal hetzelfde: het tekort aan mankracht. Veel projecten draaien op een klein groepje betrokken bewoners, waardoor de continuïteit kwetsbaar blijft. Daarom wordt samenwerking tussen de eilanden steeds belangrijker. Met de Living Lab-aanpak van Food Resilient Futures brengen we boeren, bewoners, jongeren, beleidsmakers en onderzoekers samen om te leren en te experimenteren. Zo ontstaan oplossingen die niet alleen wetenschappelijk onderbouwd zijn, maar ook echt passen bij de lokale realiteit.
De gesprekken met stakeholders bevestigen dat er veel te winnen is door kennisuitwisseling, beter waterbeheer, vruchtbare gronden en sterkere voedselketens. De combinatie van educatie, samenwerking, communicatie en productontwikkeling laat zien hoe lokale initiatieven kunnen uitgroeien tot een duurzaam voedselsysteem. En dat smaakt naar meer – letterlijk en figuurlijk – richting een gezonde, veerkrachtige toekomst voor de eilanden.
Je leest meer over de onderzoeksresultaten in onderstaande publicaties en rapporten.
Ondanks diverse interventies blijven de eilanden van Caribisch Nederland sterk afhankelijk van import. Het gevoel van 'ownership' en betrokkenheid van lokale belanghebbenden bij het ontwikkelen van een voedselbestendige toekomst is cruciaal voor succesvolle interventies. In de eerste fase van dit project schetsten we samen met lokale stakeholders (boeren, ondernemers, onderwijsinstellingen, overheid, jongeren) een gezamenlijk beeld van de voedselbestendige toekomst van de eilanden via Living Lab-workshops. We onderzochten ook wat volgens hen nodig is om deze toekomst mogelijk te maken.
We richtten ons niet alleen op de technische aspecten van landbouw in de Cariben, maar ook op de sociale problematiek, zoals wat de eilandbewoners motiveert. Daarom betrokken we studenten uit verschillende opleidingen bij dit onderzoek, bij voorkeur met een Caribische achtergrond, om dit proces ter plaatse te begeleiden. Hun achtergrond hielp hen om goed aan te voelen waar de energie zit en waar mensen voor willen gaan.
In de tweede fase voerden we vier experimenten uit die bijdragen aan de gewenste voedselbestendige toekomst op Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Deze projecten zijn door de stakeholders zelf benoemd en geselecteerd. Voorbeelden zijn:
De experimenten zijn uitgevoerd door de lokale stakeholders zelf. Inholland bracht studenten en experts met relevante expertise samen om de projecten uit te voeren. Indien nodig bezochten studenten en/of onderzoekers de lokale stakeholders.
"Studenten met een Caribische achtergrond speelden een sleutelrol in het project. Zij weten als geen ander wat er speelt in Caribisch Nederland en kunnen na hun opleiding het verschil maken en de eilanden en hun bewoners in hun kracht zetten."
De onderzoekers in dit project en de deelnemende Inholland-studenten richtten zich vooral op het ontwikkelen van waardecreatie, verdienmodellen en ondernemerschap. Het gevoel van 'ownership' en de vaardigheden om een ondernemende rol te spelen, waren cruciaal voor het bereiken van dit doel. Een aantal afstudeerders analyseerde de knelpunten en de oorzaken van mislukkingen bij eerdere projecten rond voedselbestendigheid. Ze onderzochten ook succesfactoren en randvoorwaarden voor geslaagde initiatieven op de eilanden, zoals een goed onderbouwd businessplan of ondersteunend overheidsbeleid in relatie tot de marktomstandigheden. Studenten merkten dat maatschappelijke vraagstukken zoals deze niet alleen hun eigen expertise of vakgebied overstijgen, maar ook vanuit een mondiaal perspectief moeten worden bekeken.
De participatie van lokale belanghebbenden zoals het werkveld op de eilanden zelf was van groot belang om dit project succesvol te laten zijn. Tijdens de eerste fase van het project hebben deze lokale belanghebbenden van Bonaire, St Eustatius en Saba in workshops meegedacht en bepaald wat voor de eilanden nodig is om een voedselbestendige toekomst te bereiken. Deelnemers waren kleinschalige boeren (zoals kippen- en geitenhouderijen), de publieke sector (zoals onderwijsinstellingen en openbare lichamen) en NGO’s zoals Mangazina di Rei. De Openbare lichamen (LVV) van de eilanden spelen als projectpartner een belangrijke rol als stimulator van kennisdeling, ondersteuning en beleidsvorming voor onder andere boeren.
Mangazina di Rei is een van de andere projectpartners op Bonaire. Deze stichting ontwikkelt educatieve programma’s op het gebied van landbouw, gezonde voeding en de lokale (eet)cultuur en biedt leerwerktrajecten aan. De stichting heeft een breed netwerk op Bonaire dat ingezet wordt om de lokale partijen samen te brengen in dit project.
Daarnaast vroegen we experts uit het werkveld om hun kennis te delen en in te zetten tijdens de experimenten.
