Onderwijsinstellingen zoals Hogeschool Inholland experimenteren met nieuwe leeromgevingen in reactie op de complexe en voortdurend veranderende maatschappelijke vraagstukken. Een van deze leeromgevingen is het living lab. Hierin werken studenten autonoom en in co-creatie met interdisciplinaire teams van medestudenten, coaches, experts en lokale experts, aan praktijkgerichte, complexe vraagstukken. Zo verwerven studenten bredere kennis en vaardigheden, en ontwikkelen ze een creatievere en meer proactieve houding ten aanzien van het aanpakken van complexe problemen zoals klimaatverandering, armoede en sociale ongelijkheid.
Het leren in living labs wordt door studenten en onderwijzers vaak informatief en inspirerend gevonden. Tegelijkertijd ervaren beide partijen ook worstelingen en frustraties in de samenwerking in deze experimentele, open leeromgeving. In dit project onderzoeken we hoe het sociologische concept van ‘daring spaces’ kan bijdragen aan een optimaal leerklimaat binnen living labs. ‘Daring spaces’ zijn omgevingen die daarom om het creëren van een gevoel van vertrouwen en veiligheid, zodat mensen zich in co-creatie veilig voelen om risico’s te nemen, kritisch te reflecteren en te ontwikkelen.
Ons doel is om te ontdekken hoe ‘daring spaces’ binnen living labs als een praktisch concept vormgegeven kunnen worden, zodat studenten hun bijdrage versterken en hun leerproces optimaliseren. Door deze leeromgevingen te ontwerpen en te testen, dragen we met het project bij aan onderwijs dat beter is afgestemd op de student en zowel de cognitieve als affectieve leerprocessen ondersteunt.
Voor dit onderzoek combineren we literatuuronderzoek met drie casestudies binnen verschillende living labs.
Elke casestudie bestaat uit observaties, interviews met studenten en coaches, en een vragenlijst naar zelfeffectiviteit en angst. Daarnaast voeren we binnen één living lab een educatief ontwerpproces uit, waarbij we het concept ‘daring spaces’ iteratief ontwerpen, testen en bijstellen. Deze aanpak is gebaseerd op design thinking en educational design research, waarbij we studenten en coaches nauw betrekken in co-creatie.
De bevindingen gebruiken we om een praktisch toepasbaar concept te ontwikkelen voor het creëren van een ‘daring space’ binnen living labs. Deze output delen we met nationale en internationale onderwijsnetwerken. Zo levert het project zowel wetenschappelijke inzichten als direct toepasbare tools op voor het onderwijs.
"Affectieve en sociale aspecten zijn inherent aan living lab onderwijs, maar het is onduidelijk hoeveel aandacht en begeleiding deze aspecten in huidige living labs krijgen."
Living labs bieden studenten de kans om te leren door te doen en actief bij te dragen aan het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken. Toch blijkt dat studenten worstelen met de onzekerheid die deze vorm van onderwijs met zich meebrengt, wat kan leiden tot angst en verminderde leerresultaten. In dit project richten we ons op het verbeteren van het leerklimaat door aandacht te geven aan de sociale en affectieve kant van het leren in living labs, zoals vertrouwen en veiligheid.
Het versterken van zelfeffectiviteit is essentieel voor studenten om eigenaarschap te nemen over hun leerproces. Dit onderzoek helpt onderwijsprofessionals beter te begrijpen hoe zij leeromgevingen kunnen vormgeven die niet alleen uitdagend zijn, maar ook ondersteunend en inclusief. Daarmee sluit het project aan op actuele onderwijsthema’s zoals studentwelzijn, levenslang leren en interdisciplinaire samenwerking. De inzichten dragen bij aan de verdere professionalisering van onderwijzers binnen living labs, en versterken de didactische kwaliteit van praktijkgericht onderwijs.
Het onderzoek wordt uitgevoerd door Mirthe van den Hee, docent-onderzoeker Inclusion and the Creative Industries. Dit doet Mirthe onder begeleiding van Perry den Brok (Wageningen University & Research. WUR, promotor) en Joke Hermes (Inholland, lector Inclusion and the Creative Industries, co-promoter).
We betrekken het werkveld op meerdere manieren actief bij dit project. In de living labs werken studenten samen met externe partners, zoals gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijven aan echte, complexe vraagstukken. Deze praktijkgerichte samenwerking vormt de kern van het leerproces.
Daarnaast hebben we professionals geïnterviewd uit andere onderwijsinstellingen en labs, zoals het LivingLab Goed Leven van Windesheim Hogeschool en de Urban Vitality Labs van HvA. Deze externe partners zijn voor ons ook sparringpartners bij het ontwerp en de toetsing van het ‘daring space’-concept. We hopen hiermee te bereiken dat living labs meer worden ingericht als inclusieve leeromgevingen waar ruimte is voor experiment, reflectie en emotionele ontwikkeling. Zo ontstaat een wederkerige relatie: studenten leren van de praktijk, en de praktijk leert van de frisse blik van studenten en onderzoekers.
Het eindproduct wordt een praktische leidraad voor het vormgeven van een ‘daring space’. Deze leidraad delen we actief binnen relevante netwerken, zoals het European Network of Living Labs en het Expertise Netwerk Systemic Co-design.
We zullen drie wetenschappelijke artikelen publiceren over leerprocessen in living labs, de rol van ‘daring spaces’ in het versterken van zelfeffectiviteit, en het herontwerp van living labs als veilige én uitdagende leeromgevingen.
Praktisch leidt het project tot een concreet onderwijsontwerp voor ‘daring spaces’ binnen living labs. Dit bevat richtlijnen en tools voor docenten en coaches om aandacht te hebben voor de affectieve en sociale aspecten, als ook de leeromgeving actief in te richten op veiligheid en inclusiviteit. Daarnaast genereren we waardevolle kennis over het begeleiden van studenten in situaties met hoge onzekerheid.
De inzichten dragen bij aan betere begeleiding, verhoogd welzijn van studenten en sterkere verbinding tussen onderwijs en werkveld. We verwachten dat de impact zich uitstrekt tot andere hogescholen en universiteiten die werken met living labs of vergelijkbare vormen van praktijkgericht onderwijs.
