Floreren als doel van het basisonderwijs
In onze hedendaagse maatschappij lijken economische belangen centraal te staan, ook in het onderwijs. Maar is dat echt waar het in het leven om draait? Doret de Ruyter, hoogleraar Educatie aan de Universiteit voor Humanistiek hoopt dat het onderwijs de focus naar het menselijk floreren verplaatst en gaat hierover in gesprek met Mascha Enthoven, lector van lectoraat De Pedagogische Opdracht.
Het lectoraat De Pedagogische Opdracht stelt de professionaliteit van de leraar centraal en stimuleert het wetenschappelijke gesprek over onderwijs. Op deze manier krijgen leraren en schoolteams in toenemende mate grip op wat zij doen, waarom zij dit doen en leren zij dit handelen en deze keuzes meer wetenschappelijk te onderbouwen en verbeteren. Met dit gesprek met jou, Doret, beoog ik hen meer inzicht te verlenen in de processen op macroniveau die uiteindelijk de context bepalen waarin zij hun werk doen. Daarom als eerste vraag: jij en een aantal andere wetenschappers zijn samen met de OECD (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) in gesprek over het definiëren van floreren als doel van het onderwijs. Wat was dit doel voorheen en waarom wordt dit gewijzigd?
Doret: “Voorheen stonden de economische belangen centraal in het onderwijs. Dat komt doordat Nederland heeft besloten een kenniseconomie te zijn en we hebben opgeleide mensen nodig om die economie draaiende te houden en te verbeteren. Je merkt dat het onderwijs hierop is ingericht, maar het benadrukken van menselijk kapitaal leidt ook tot individualisme en een samenleving waarin mensen weinig voor elkaar over hebben. Daarnaast zien we dat de polarisatie toeneemt en merken we tegelijkertijd dat de bevolking steeds meer naar zingeving zoekt.”
Je houdt je al twintig jaar af en aan bezig met menselijk floreren. Wat zou dit volgens jou voor het onderwijs kunnen betekenen?
“Iedere leerling zou de mogelijkheid moeten krijgen om zichzelf zo optimaal mogelijk te ontwikkelen want dan kan deze persoon een zinvol en betekenisvol leven leiden. En tegelijkertijd bijdragen aan de betekenis van het leven van anderen. De nadruk ligt in het onderwijs nu op je zo hoog mogelijk ontwikkelen op een bepaald terrein. Je ziet dat bijvoorbeeld ook terug in de PISA (Programme for International Student Assessment) waarin scores van leerlingen op rekenen en lezen tussen landen met elkaar worden vergeleken. In mijn ogen is het juist belangrijk om een kind zo breed mogelijk te ontwikkelen en kinderen te laten zien wat het leven zinvol maakt.”
“We moeten echt af van de gedachte dat je kinderen constant op een meetlat met elkaar moet vergelijken en dat je alles van waarde in het onderwijs kunt meten.”
Dat klinkt mooi, is het haalbaar om van floreren een officieel doel van het wereldwijde onderwijs te maken?
“Dat zal nog wel even duren, maar twintig jaar geleden kwam ik het idee nauwelijks tegen, terwijl er vandaag de dag steeds meer wetenschappers, beleidsmakers én professionals zijn die het begrip floreren omarmen. Hierbij sluiten de OECD en UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) aan.”
Het Jubilee Centre en de Harvard University en de OECD nodigden jou afgelopen zomer uit om met een groep internationale wetenschappers, praktijkmensen en beleidsmakers over dit onderwerp te discussiëren. Vertel eens, hoe ben je daar terecht gekomen?
“Dat kwam door mijn eerdere betrokkenheid bij een rapport over het wereldwijde onderwijs van UNESCO. Ik presenteerde mijn perspectief op floreren in het onderwijs en vervolgens werden verschillende interpretaties met elkaar vergeleken. Na uitgebreide discussies ondertekenden de deelnemers de Statement on Flourishing as an Educational Aim waarin de voortgang van de consultatie is samengevat.
Op de vraag hoe het onderwijs eraan bij kan dragen dat leerlingen leren een florerend leven te leiden zijn drie categorieën vastgesteld:
1. Adaptief redeneervermogen: leerlingen leren kritisch na denken over verschillende situaties. Hierbij gaat het om algemene ontwikkeling.
2. Ethisch beslissingsvermogen: leerlingen zijn in staat ethische beslissingen te nemen.
3. Esthetische dimensie: leerlingen zijn in staat om te zien wat een mooi leven is en leren schoonheid in kunst en de natuur én zingeving te ervaren.”
Toch zal men de kwaliteit van het onderwijs altijd willen meten, leerkrachten willen aan kunnen tonen dat iets zinvol is.
“De OECD vindt het inderdaad belangrijk om meetbare doelen te stellen en natuurlijk is het goed om te meten, je wilt zien of kinderen iets oppikken van je onderwijs, maar we moeten echt af van de gedachte dat je kinderen constant op een meetlat met elkaar moet vergelijken en dat je alles van waarde in het onderwijs kunt meten. De eerste categorie die ik net noemde is relatief eenvoudig, maar hoe ga je precies de tweede en derde categorie meten en wil je dat wel meten of kun je die als leerkracht ook op een andere manier te weten komen?”
En hoe gaat het nu verder, zijn er vervolgafspraken gemaakt?
“Finland, Estland, Singapore en Australië zijn pioniers, deze landen gaan nadenken over hoe ze floreren in hun onderwijs kunnen implementeren. Op korte termijn zal er in ons onderwijs nog niet veel veranderen. De samenleving zal eerst op een andere manier over opleidingsniveau moeten gaan nadenken. Nu is het zo ingesleten dat kinderen met ‘betere’ diploma’s later een betere positie in de samenleving krijgen, meer geld verdienen, gelukkiger en gezonder zijn en langer leven.”
Je merkt nu dat uitstroomcijfers van een school steeds bepalender worden voor de beoordeling van kwaliteit. Er zijn scholen die van alles doen om de cito-scores op te krikken.
“Als dat verandert en als mensen ook op een rechtvaardige manier betaald worden (en inzien dat ieder mens verschillende potenties heeft), dan zal de stress rondom toetsen ook afnemen. Het is overigens niet de bedoeling om verantwoordelijkheden bij het onderwijs neer te leggen, die daar niet thuishoren. Maar het onderwijs kan er zeker aan bijdragen en kinderen leren dat er meerdere belangrijke zaken in het leven zijn en hoe zij die met hun potenties op een waardevolle en zinvolle manier kunnen invullen.”
De Pedagogische Opdracht
Het lectoraat De Pedagogische Opdracht doet onderzoek naar het veerkrachtig floreren van kinderen en jongeren om hen vooruit te helpen en het hoofd te bieden aan stressoren en risicofactoren. Onder dit thema vallen meerdere onderzoeksprojecten zoals: Persoonsvorming in het basissonderwijs.
Foto Doret: Lilian van Rooij
Even voorstellen
Doret de Ruyter is werkzaam als hoogleraar Educatie aan de Universiteit voor Humanistiek en Directeur Onderwijs. Floreren als doel van opvoeding en onderwijs is een van haar onderzoeks-en onderwijsthema’s.
Mascha Enthoven is lector van het lectoraat De Pedagogische Opdracht bij hogeschool Inholland. Haar lectoraat richt zich op het versterken van de professionaliteit en verantwoordingskracht van leraren en schoolteams.
Als promotor en co-promotor begeleiden zij samen Peter Elshout, docent-onderzoeker bij het lectoraat De Pedagogische Opdracht, in zijn promotie-onderzoek naar persoonsvorming in het basisonderwijs.
