Leergemeenschappen zijn versnellers van leven lang ontwikkelen

Het concept van een leergemeenschap, wat vaak een publiek-private samenwerking is, wordt steeds vaker gebruikt om innovatie en verandering te bevorderen. Waarop moet worden gelet bij het optuigen van een leergemeenschap? Wat moet worden vermeden? Negen lectoren van het collectief Breed Platform Arbeid, waaronder Petra Biemans, lector HRM & Persoonlijk Ondernemerschap bij Hogeschool Inholland, delen de bevindingen van tien jaar praktijkonderzoek.

Dit artikel is op 15 juni verschenen op de website van ScienceGuide

De coronacrisis heeft ons met de neus op de feiten gedrukt: in ons werk moeten we ons voortdurend opnieuw uitvinden en ontwikkelen, veelal onder grote tijdsdruk. Bedrijven en kennisinstellingen omarmen daarbij het concept van learning communities. Learning communities zijn hybride leeromgevingen waar onderzoek, werken, innovatie en leren met elkaar verbonden zijn en waarbij publieke en private partijen met elkaar samenwerken.  

Learning communities hebben de potentie een leven lang ontwikkelen te versnellen en het concreet vorm te geven. Echter, wat werkt wel en wat werkt niet? Aan de hand van tien jaar praktijkonderzoek van de lectoren van het Breed Platform Arbeid  geeft dit artikel handige aanbevelingen voor het ontwerpen, begeleiden en verduurzamen van learning communities.

Bouwstenen voor een succesvolle learning community 
Uit het project Change Gear waarin de werkbare principes van effectieve learning communities zijn geïdentificeerd binnen de logistieke sector, blijkt dat learning communities die impact weten te creëren altijd een overkoepelend doel hebben waarin alle belanghebbenden het gezamenlijke belang vooropstellen. Gezamenlijk werken aan brede en diepe kennisontwikkeling en innovatie vereist verder veel aandacht voor de manier waarop de learning community georganiseerd is, oftewel de structuur. Het gaat daarbij over de rollen die leden hebben, wie waarbij is betrokken en hoe de aansturing is georganiseerd.  

Een derde belangrijke bouwsteen van een goede learning community is aandacht voor de procesmatige aspecten van samenwerking: hoe frequent en op welke wijze komen belanghebbenden samen? Als deelnemers de dialoog met elkaar aangaan en er plaats is voor reflectie op ieders rol en handelen, heeft dit een grote impact op het behalen van de beoogde uitkomsten. Ten slotte is aandacht voor de cultuur binnen een learning community belangrijk: het creëren van een set gedeelde normen en waarden. Daarbij gaat over het stimuleren van een omgeving van wederzijds vertrouwen met ruimte voor experimenten en het maken van fouten.  

Praktijkvoorbeeld: Gas erop!
In het project “Gas erop!” zijn bovenstaande bouwstenen gebruikt voor het vormgeven van ‘micro-learing communities’. Daarin werken medewerkers van installatiebedrijven, hun leidinggevenden, studenten en docenten onder begeleiding van een facilitator samen aan concrete vraagstukken rondom de energietransitie, zoals het leren met warmtepompen. De learning communities worden vormgegeven rondom concrete bouwprojecten, zodat leren, innoveren en werken met elkaar vervlochten zijn. Elke micro–learning community duurt tien weken en leidt zowel tot opbrengsten voor de bedrijven als het onderwijs.

Ontwerpprincipes van succesolle learning communities
De kern van learning communities zijn omgevingen waarin leren, werken en innoveren met elkaar samensmelten. De ontwerpprincipes van dergelijke omgevingen zijn geïdentificeerd in project Krachtige Leer Werk Omgevingen (KLWO). Daaruit blijkt dat het belangrijk is om te werken met een gedeelde visie op learning communities en deze visie in de organisatie te delen. Ook blijkt het van belang een learning community samen met een onderwijsinstelling op te tuigen.

Daarnaast is een learning community gebaat bij leergericht leiderschap, een compleet en gevarieerd geheel van leeractiviteiten, mogelijkheden om kennis en vaardigheden op te frissen, en de ruimte om te oefenen met nieuwe perspectieven op een vak. Ook de reflectie en feedback van medewerkers is belangrijk. Als laatste is het belangrijk om medewerkers te verleiden gebruik te maken van de mogelijkheden die ze krijgen om te leren en te werken. Een werkinhoud die mensen uitdaagt om te blijven leren zorgt daarvoor.

De facilitator als onmisbare schakel 
“In een learning community wordt veel samengewerkt, maar nog te weinig expertise uitgewisseld”, zo constateert onderzoeker Tanja Stover van het project Shared Learning Teams. Zij stelden drie essentiële rollen vast voor een succesvolle begeleiding van learning communities. Als eerste is er de project facilitator die eigenaarschap heeft over de projectplannen en gemaakte afspraken. Daarnaast is er de proces facilitator, die voor iedereen de leerdoelenscherp houdt en de samenwerking bewaakt.

Voor veel facilitators is deze rol nieuw, waarom een derde essentiële rol van ‘vlieg op de muur’ is ingevoerd. Die persoon staat buiten het team en is vooral na het begin van het proces voor de teamleden redelijk onzichtbaar, maar begeleidt en coacht de facilitators intussen op het vlak van teamprocessen.

Criteria om learning communities succesvol te verduurzamen 
In de praktijk zien we dat learning communities na verloop van tijd momentum verliezen. In het project Duurzame Learning Communities in de Greenport West-Holland zijn daarom succesfactoren geïdentificeerd om learning communities te verduurzamen. Het blijkt daarbij van groot belang te zijn om voortdurend aandacht te hebben voor gemeenschapsvorming. Ook moeten eventuele concurrentiegevoeligheden geadresseerd worden om daardoor de samenwerking open te houden.

Daarnaast is het noodzakelijk om te kunnen rekenen op langdurige financiële ondersteuning, en is het belangrijk om tussentijdse en meetbare resultaten regelmatig te delen. Verder moet er aandacht zijn voor het mogelijke vacuüm tussen idee-ontwikkeling en de toepassing van de resultaten, en moet de learning community meer zijn dan een experiment om de beoogde systeeminnovatie of transitie te realiseren.

Aan de slag 
Tien jaar praktijkonderzoek van het Platform Arbeid geeft concrete handvatten voor het ontwerp, de begeleiding en de verduurzaming van learning communities. We organiseren in het najaar een conferentie waarin we onze kennis delen aan de hand van tal van concrete praktijkvoorbeelden van de betekenis van learning communities in de praktijk.