Oekraïners die de oorlog in hun land zijn ontvlucht, hebben vanaf 4 maart 2022 de status van ‘ontheemde’ gekregen in de Europese Unie (EU). Inmiddels hebben meer dan 100.000 Oekraïense ontheemden hun toevlucht gezocht in Nederland. In de afgelopen jaren zijn Oekraïense ontheemden in Nederland, zoals het CBS laat zien, er steeds vaker in geslaagd om werk te vinden. Ook gaan Oekraïense ontheemden in Nederland steeds meer banden aan met de Nederlandse samenleving, zoals blijkt uit diverse onderzoeken van Instituut Clingendael. Tegelijkertijd laat onderzoek zien dat de intentie van Oekraïense ontheemden om terug te keren afneemt — in Nederland, maar ook elders in de EU. Minder duidelijk is waar Oekraïense ontheemden behoefte aan hebben bij het opbouwen van hun leven in Nederland, als ze inderdaad niet meer terugkeren.
In dit project onderzoeken we wat de behoeften zijn van Oekraïense ontheemden bij het opbouwen van een leven in Nederland als zij hier langer zouden willen blijven, los van de vraag of dat — op termijn — juridisch ook mogelijk is. We voeren dit onderzoek uit onder Oekraïnse ontheemden in Coevorden. Dit doen we in opdracht van de gemeente Coevorden, vanuit het lectoraat Toegankelijkheid van het Recht.
Gemeenten hebben via hun locatiemanagers in meer of mindere mate zicht op hoe het met Oekraïense ontheemden in hun gemeente gaat. Het doel van dit project is om te laten zien hoezeer onderzoek kan bijdragen aan het verkrijgen van een beter en completer beeld van hoe het met hen gaat, maar ook aan het ontwikkelen van een langetermijnvisie voor de opvang van Oekraïense ontheemden.
We beginnen dit project met verkennende gesprekken met de gemeente Coevorden. Daarna interviewen we de Oekraïense ontheemden. Daarvoor selecteren we alleen Oekraïense ontheemden die de wens hebben om langer in de gemeente te verblijven (los van de vraag of dat juridisch mogelijk is). Met deze interviews hebben we als doel om zicht te krijgen op de verbondenheid van Oekraïense ontheemden met de gemeente, hun behoeften bij het opbouwen van een goed leven hier en de uitdagingen die zij ervaren bij het realiseren van deze behoeften. De interviews worden vervolgens geanalyseerd.
Na de interviews presenteren we de belangrijkste bevindingen aan de gemeente en gaan we in gesprek over de volgende stap in het onderzoek: het opzetten en voorleggen van een vragenlijst aan zoveel mogelijk (volwassen) Oekraïense ontheemden die in de gemeentelijke opvang verblijven. Met de vragenlijst willen we zicht krijgen op de groep Oekraïense ontheemden die in de gemeentelijke opvang verblijft. In hoeverre hebben zij arbeidszekerheid? Hebben zij financiële bestaanszekerheid? En voelen zij zich verbonden met de gemeente? In hoeverre hebben zij behoeften voor hun leven in de gemeente? En in hoeverre zijn zij zelfredzaam? Na vaststelling van de vragenlijst, in afstemming met de gemeente, leggen we de vragenlijst voor aan Oekraïense ontheemden op alle locaties van de gemeentelijke opvang.
We presenteren de bevindingen uit het onderzoek aan de gemeente Coevorden, in de vorm van een presentatie aan de betrokken ambtenaren. Tot slot ontvangt de gemeente een onderzoeksrapport met de bevindingen uit het onderzoek, een beschrijving van de onderzoeksmethodiek en aanbevelingen.
Het verhogen van de eigen bijdrage voor werkende Oekraïense ontheemden is een vergissing, stelt lector Martin Blaakman in Trouw. De maatregel is gebaseerd op een onrealistische berekening, ondermijnt integratie en leidt op termijn tot hogere kosten voor de samenleving. Het beleid mist een langetermijnperspectief voor Oekraïners, ook door het blijven uitstellen van uitsluitsel geven op verblijfstatus. Hierdoor raakt de weg naar zelfredzaamheid via beter werk met benutting van hun hogere arbeidsmarktpotentieel of naar zelfstandige huisvesting nog verder van hen verwijderd. En dat terwijl uit dit recente onderzoek in Coevorden blijkt dat 70% van de Oekraïners daar wil blijven als dat mogelijk is. Daarop ontwikkelde de gemeente een beleid dat ruimte en ondersteuning biedt om te blijven.
Volgens Martin is het contrast tussen gemeenten en kabinet schrijnend. Het kabinet moet kiezen: vasthouden aan het dure, tijdelijke verblijf van Oekraïners, of investeren in een langetermijnvisie die hun veerkracht, integratie en zelfredzaamheid versterkt.
"Oekraïense ontheemden beginnen steeds meer te wortelen in de gemeenten waar ze worden opgevangen. Maar dat gaat niet vanzelf. En ze zijn kwetsbaarder dan veel Nederlanders misschien denken. Wij raden gemeenten aan te werken aan een langetermijnsvisie die Oekraïense ontheemden ondersteunt in het zelfstandig opbouwen van hun leven. Wie zien dat sommige gemeenten daar al mee bezig zijn."
Dit onderzoek draagt bij aan onze onderzoekslijn “bestaanszekerheid”. Binnen die onderzoekslijn werken we aan het delen van onze inzichten over bestaanszekerheid, gebaseerd op ons onderzoek. Dit doen we met studenten van de opleidingen Sociaal Juridische Dienstverlening en hbo-Rechten, bijvoorbeeld in de collegereeks "Ethiek en Bestaanszekerheid".
De gemeente Coevorden heeft ons via het lectoraat Toegankelijkheid van het Recht gevraagd dit project uit te voeren voor de Oekraïense ontheemden die in deze gemeente verblijven. Op dit moment valt het moeilijk in te schatten hoelang de oorlog in Oekraïne nog gaat duren. Ook is nog onduidelijk wat de toekomstige juridische status van Oekraïense ontheemden in de Europese Unie en Nederland gaat zijn. Toch heeft de gemeente behoefte aan informatie om (alvast) een visie te ontwikkelen op de komst van migranten naar, en hun verblijf in, de gemeente Coevorden. Dit onderzoek draagt daaraan bij.
Het onderzoek levert inzichten op over hoe het op dit moment gaat met Oekraïense ontheemden in de gemeentelijke opvang. Hebben ze een baan, en in welke arbeidssectoren? Hoe bevalt het hen in de gemeentelijke opvang? Voelen ze zich verbonden met de gemeente waar ze verblijven?
Ook laten we in dit onderzoek zien welke afwegingen zij maken om in de gemeente Coevorden te willen blijven, welke behoeften zij hebben voor een langer verblijf in de gemeente Coevorden en welke steun zij daarbij eventueel nodig hebben. Ook geven we aanbevelingen voor een bruikbare basis om beleid te ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan het werken met verschillende profielen voor Oekraïense ontheemden.
Dit is het eerste onderzoek naar Oekraïense ontheemden dat we in opdracht uitvoeren, in dit geval voor de gemeente Coevorden. Het project sluit aan op ons eerdere onderzoek naar Oekraïense ontheemden.
Onderzoek geeft niet alleen een beter en completer beeld op hoe het met Oekraïense ontheemden gaat, maar geeft ook inzicht in het ontwikkelen van een langetermijnsvisie voor hun opvang. Voor vragen, of bij interesse in onderzoek binnen een andere gemeente, kun je contact opnemen met Martin Blaakman.
