Social media hebben een belangrijke rol in het leven van jongeren, óók waar het gaat om relaties en seksualiteit. Een uiting hiervan is sexting, waarbij jongeren in vertrouwen seksueel getinte beelden van zichzelf met elkaar uitwisselen. Medio 2018 wezen berichten in de media ook op een ander fenomeen: dat van online exposen, waarbij jongens dergelijke naaktbeelden van meisjes en jonge vrouwen verspreiden met het doel hen te ‘ontmaskeren’ en aan de schandpaal te nagelen. Valide onderzoek naar de aard, omvang en achtergronden van dit fenomeen was echter nog niet beschikbaar.
In deze studie onderzochten we hoe jonge vrouwen met een migratieachtergrond in het hbo sexting en exposen ervaren, en wat de gevolgen daarvan voor hen zijn. Het doel was om handvatten te bieden voor de ondersteuning van (potentiële) slachtoffers en aanknopingspunten te vinden voor interventies binnen het hbo.
We hebben 40 vrouwelijke studenten geïnterviewd van Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse komaf, verspreid over meerdere hogescholen voornamelijk uit de regio Rotterdam en Amsterdam. Dit is grotendeels gedaan door getrainde student-interviewers met diverse culturele achtergronden. Al snel gaven student-interviewers aan dat exposen leeft onder een veel bredere groep vrouwelijke studenten. Daarom hebben zij daarnaast 30 vrouwen met een andere etnische achtergrond geïnterviewd, waaronder de Ghanese en Surinaamse.
Daarnaast spraken we uitvoerig met 12 mannelijke studenten en interviewden we 16 hbo-professionals. Voorafgaand aan de interviews hebben we wetenschappelijke artikelen, mediaberichten en experts geraadpleegd om een nauwgezet beeld te krijgen van de bestaande kennis over en visies op het fenomeen exposen. Ook is de positie van sexting en exposen in het (straf)recht in kaart gebracht.
De gevolgen van exposen voor slachtoffers zijn groot – ongeacht hun afkomst. Slachtoffers worden gepest en buitengesloten, ontwikkelen psychische klachten en hebben vaak lange tijd nodig om te herstellen van een beschadigd zelfbeeld en een geschaad vertrouwen in anderen. Herstel is bovendien lastig, omdat er onzekerheid blijft bestaan over de verspreiding van naaktbeelden. Dit materiaal kan immers jaren later opnieuw opduiken en opnieuw schadelijke gevolgen hebben.
Vrouwen van Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse komaf geven aan dat de impact voor hen uiteenlopende vormen aanneemt, en vaak langdurig of zelfs permanent is. Exposen tast volgens hen de eer van een vrouw en haar familie zodanig aan, dat het de kans op het vinden van een respectabele huwelijkspartner ernstig verkleint.
De interviews laten zien dat studenten – ongeacht geslacht of afkomst – het belangrijk vinden dat er wordt ingegrepen om exposen (en de gevolgen ervan) te voorkomen of te beperken. Zij doen hiervoor ook aanbevelingen, vaak gericht op preventieve maatregelen. Bij ten minste een deel van deze maatregelen zien zij ook een rol voor hbo-instellingen. Een voorbeeld daarvan is het geven van voorlichting over exposen.
Hbo-professionals zien vooral een rol voor zichzelf in het ondersteunen van slachtoffers. Zij geven aan hier graag meer training in te willen ontvangen.
"Exposen is strafbaar, maar aangifte doen heeft eigenlijk geen zin. Doordat er nog geen beleidsregels zijn, vindt in de praktijk geen of nauwelijks opvolging plaats."
Recent verscheen een bangalijst met persoonlijke informatie van studentes uit Utrecht. Op zo'n lijst staan kan veel impact hebben op iemand. Op NU.nl vertellen meiden over hun ervaringen toen ze op een bangalijst belandden. "Ik verloor het vertrouwen in jongens."
Associate lector Krista Schram herkent dit wantrouwen door haar onderzoeken naar exposen. "Zulke lijsten lokken seksuele intimidatie uit", zegt Krista in haar interview met NU.nl. "Jongens denken: dat is een goedkope meid. Je wordt er eigenlijk een soort vogelvrij door."
Uit angst voor sexting reageren volwassenen vaak te bezorgd op onlineseks. Zo bescherm je kinderen en jongeren niet tegen de risico’s, schrijven Krista Schram en Tineke Hendrikse in hun opiniestuk op Trouw.nl.
De Kindertelefoon krijgt tegenwoordig steeds meer meldingen, zelfs van tien- tot twaalfjarigen, over sexting: het ongewenst verspreiden van naaktbeelden van kinderen en jongeren via internet. Dat de zorgen hierover in de maatschappij groeien, is dan ook terecht.
In het project Exposen in de straatcultuur onderzochten we de rol van meiden in online exposen in Rotterdam-West. Daarnaast lees je meer je over online exposen op deze pagina.
