Wijkagenten en jongerenwerkers in een wijk in Rotterdam-West krijgen in toenemende mate te maken met meiden die slachtoffer (dreigen te) worden van ‘exposen’: het online verspreiden van seksueel getint (beeld)materiaal met het doel iemand reputatieschade toe te brengen (Schram, De Jong, & Eysink Smeets, 2020). Zij hebben ook de indruk dat meiden in hun wijk hiervan niet alleen slachtoffer zijn, maar ook zelf bijdragen aan het exposen van anderen. Om meer zicht te krijgen op deze ontwikkeling heeft de gemeente Rotterdam het lectoraat gevraagd een verkennend onderzoek te doen naar de rol van meiden bij exposen in deze wijk in Rotterdam-West. We hebben in dit onderzoek nauw samengewerkt met Stichting Jongerenwerk op Zuid.
We hebben een verkennend, kwalitatief onderzoek uitgevoerd in samenwerking met Stichting Jongerenwerk op Zuid. Het onderzoek vond plaats binnen het kader van een breder onderzoek naar de rol van meiden in straatcultuur in deze wijk.
We hebben 19 professionals geïnterviewd uit het jongerenwerk, het basis- en voortgezet onderwijs, het wijkteam, de politie en het Openbaar Ministerie. Daarnaast interviewden we 14 meiden, woonachtig in de wijk, tussen de 10 tot 24 jaar oud. Deze meiden waren voornamelijk van Marokkaanse afkomst. Daarnaast hebben we 32 casussen verzameld. Daarin analyseerden we op welke manieren werd exposed, hoe meiden bij de casussen betrokken waren en welke impact en gevolgen er waren voor de betrokken meiden.
Bij twee derde van de onderzochte casussen zien we dat seksueel getinte beelden worden gedeeld via sociale mediakanalen zoals Snapchat, Instagram en Telegram. Daarnaast constateren we dat meiden in Delfshaven regelmatig worden geëxposed vanwege gedrag dat binnen hun culturele context als ‘oneerbaar’ geldt. Binnen de Marokkaanse gemeenschap in de wijk verspreiden mensen beelden van uiteenlopende niet-seksuele gedragingen (zoals we eerder ook zagen in ons onderzoek onder hbo-studenten), zoals zonder hoofddoek over straat lopen, omgaan met jongens of het roken van shisha.
Ons verkennend onderzoek wijst erop dat exposen onder meiden in deze wijk in Rotterdam-West relatief wijdverbreid is en verschillende vormen aanneemt. Meiden zijn niet alleen slachtoffer, maar nemen soms ook de rol van pleger of omstander op zich.
De impact is aanzienlijk. Niet alleen bij meiden die direct slachtoffer zijn geworden, maar ook bij degenen die bang zijn zelf slachtoffer te worden, doordat zij getuige zijn van slachtofferschap. Ze zien hoe anderen slachtoffer worden en vrezen dat hen hetzelfde kan overkomen. Opvallend is dat sommige meiden deze angst in stand houden door anderen te exposen of met exposen te dreigen, en slachtoffers publiekelijk te vernederen.
We concluderen dat exposen in Delfshaven plaatsvindt binnen een complex samenspel van elkaar versterkende en deels overlappende contexten: straatcultuur, wijkcultuur en schaamtecultuur. Op de kruispunten van deze contexten ontstaan de meest ingrijpende vormen van exposen, met verstrekkende gevolgen voor de betrokken meiden en hun families.
Op basis van ons onderzoek formuleren we drie aanbevelingen, gericht op meiden die zich bevinden in deze overlappende contexten. Daarbij besteden we aandacht aan zowel het objectieve als het subjectieve veiligheidsprobleem dat in Delfshaven rondom exposen is ontstaan. Ons advies luidt:
"Om dit probleem aan te pakken, kunnen we beginnen met de nadruk leggen op de exposer, in plaats van de persoon die exposed is."
Recent verscheen een bangalijst met persoonlijke informatie van studentes uit Utrecht. Op zo'n lijst staan kan veel impact hebben op iemand. Op NU.nl vertellen meiden over hun ervaringen toen ze op een bangalijst belandden. "Ik verloor het vertrouwen in jongens."
Associate lector Krista Schram herkent dit wantrouwen door haar onderzoeken naar exposen. "Zulke lijsten lokken seksuele intimidatie uit", zegt Krista in haar interview met NU.nl. "Jongens denken: dat is een goedkope meid. Je wordt er eigenlijk een soort vogelvrij door."
Uit angst voor sexting reageren volwassenen vaak te bezorgd op onlineseks. Zo bescherm je kinderen en jongeren niet tegen de risico’s, schrijven Krista Schram en Tineke Hendrikse in hun opiniestuk op Trouw.nl.
De Kindertelefoon krijgt tegenwoordig steeds meer meldingen, zelfs van tien- tot twaalfjarigen, over sexting: het ongewenst verspreiden van naaktbeelden van kinderen en jongeren via internet. Dat de zorgen hierover in de maatschappij groeien, is dan ook terecht.
Naar aanleiding van ons onderzoek in een wijk in Rotterdam-West organiseerden we twee kennissessies voor professionals en studenten. Op 7 juli 2022 hielden we de eerste sessie in Delfshaven, specifiek voor lokale wijkprofessionals. De tweede, landelijke kennissessie vond plaats op 3 november 2022 bij Hogeschool Inholland in Rotterdam.
Tijdens deze bijeenkomsten ontvingen we een diverse groep deelnemers, waaronder medewerkers uit het hoger onderwijs (zoals zorgcoördinatoren, decanen, docenten, veiligheidscoördinatoren en adviseurs passend onderwijs), onderzoekers, jongerenwerkers, studenten en rechercheurs.
We verzorgden vier presentaties, die aansloten bij de drie eerder geformuleerde aanbevelingen:
Met deze kennissessies wilden we inzicht geven in de impact van exposen en handvatten bieden om die impact te verkleinen. Deelnemers kregen daarnaast de gelegenheid om vragen te stellen aan experts én aan een ervaringsdeskundige. Op de vraag wat een professional op het moment van exposen voor haar had kunnen betekenen, antwoordde de ervaringsdeskundige: “Door er te zijn, naar mijn verhaal te luisteren en te benadrukken dat het mijn schuld niet was.”
Naast de kennissessies heeft ons onderzoek ook geleid tot politiek-bestuurlijke aandacht in Rotterdam. We hebben de onderzoeksresultaten gepresenteerd aan de burgemeester. Daarnaast heeft het college in een schriftelijke reactie laten weten zich doelgericht te willen inzetten voor de implementatie van de aanbevelingen.
