Ondervoeding is een onderschat probleem dat bij een verslechterende gezondheid zorgt voor minder herstel of soms zelfs geen herstel. Ondervoede ouderen liggen gemiddeld langer in het ziekenhuis, waardoor zorgkosten stijgen. Van de thuiswonende ouderen is twintig procent ondervoed en van hen die gebruikmaken van thuiszorg is dat zelfs bijna veertig procent.
Dat percentage is mogelijk te verlagen als zorgprofessionals in de wijk beter in staat worden gesteld ondervoeding te voorkomen. Een probleem daarbij is dat de “awareness” rondom ondervoeding bij zowel ouderen, mantelzorgers en zorgprofessionals onder de maat blijft.
In dit project hebben we PLINT Ondervoeding opgezet, wat staat voor Preventief Leer- en InnovatieNetwerk Tegen Ondervoeding. Daarmee wilden we thuiswonende ouderen met risico op ondervoeding helpen door op verschillende manieren aandacht aan de preventie van ondervoeding te schenken. Een ander deel van dit project richtte zich op de voedingswereld. Hoe kunnen bedrijven met nieuwe concepten de ouderen voldoende, gezond en lekker laten eten? Deze eerste fasen van het onderzoeksproject vonden plaats van 2021 tot en met 2023.
Momenteel loopt vervolgonderzoek naar welke afwegingen belangrijk zijn bij het stellen van doelen rondom ondervoedingszorg in elke fase van het zorgproces. Lees hier meer over dit vervolgonderzoek.
De zorgprofessionals, ouderen en hun mantelzorgers stonden in onze aanpak centraal. Allereerst wilden we zorgprofessionals meer handelingsperspectief geven door in gezamenlijkheid op de werkvloer van elkaar te leren. Ten tweede wilden we de bewustwording bij de ouderen en mantelzorgers aanwakkeren door diverse innovaties waarbij sociale en technologische benaderingen letterlijk de kers op de taart verzorgen.
Uit de praktijkvraag: “Hoe kunnen we de handelingsverlegenheid van zorgprofessionals verminderen met betrekking tot preventie van ondervoeding bij thuiswonende ouderen?” hebben we een centrale onderzoeksvraag met deelvragen gedestilleerd. Deze pakten we op in drie Leer- en InnovatieNetwerken (LINs) in de regio Hoorn, Amstelveen en Rotterdam.
De LINs kennen verschillende omgevingen, elk met hun eigen dynamiek. Van de thuiswonende ouderen is de sociaaleconomische status van belang. Deze verschilt gemiddeld per LIN. De zorgmedewerkers en ook mantelzorgers bedienden we op verschillende manieren met kennis en inzichten, en daaromheen bedachten en probeerden we ook nieuwe concepten van thuisbezorging.
Vanuit het CoE Preventie in Zorg en Welzijn is een vervolgonderzoek geïnitieerd, dat nu geleid wordt door docent-onderzoeker Jellie Zuidema. De te boeken resultaten leiden na vier jaar tot een promotie. Lees hier meer over dit promotieonderzoek.
In het eerste deel van het onderzoek hebben we veel kennis, praktijkervaring én oplossingen opgedaan om ondervoeding bij ouderen tegen te gaan. Uit de resultaten blijkt dat één op de drie thuiswonende ouderen die zorg krijgen ondervoed is. Ondervoed in de zin van te eenzijdig gevoed (elke dag hetzelfde), te weinig gevoed (te weinig calorieën) of soms zelfs het tegenóvergestelde (te veel calorieën maar met weinig eiwitten en samen met te weinig beweging zorgt dat voor weinig spieren en kracht). Het is daarom niet vreemd dat ondervoeding bij ouderen niet zo makkelijk herkend wordt. Het goede nieuws is dat er nu in het onderwijs zoveel aandacht aan wordt besteed dat we de toekomst rooskleuriger ingaan. Hieronder lees je meer over de resultaten van het eerste deel van dit onderzoek.
Na intensieve samenwerking in dit project, willen we mantelzorgers en (thuiswonende) ouderen op een toegankelijke manier informeren over het risico op ondervoeding en vitaal ouder worden. Hiervoor hebben we het magazine Vitaal & Voedzaam gemaakt. Dit magazine staat vol interessante feiten, handige tips voor ouderen en verzorgers, lekkere en voedzame recepten en verhalen van experts (zoals diëtisten en onderzoekers) en ervaringsdeskundigen. Je leest over de preventie van ondervoeding bij ouderen en vind tips voor een vitaal leven. In interviews vertellen experts over het belang van sociaal contact en de voordelen van gevarieerde voeding. Daarnaast vertelt Feike van der Leij over het belang van eiwitten voor de gezondheid van ouderen.
De studenten die meewerkten aan dit project, hebben in twee jaar tijd heel veel kennis opgedaan. Docent-onderzoeker Jellie Zuidema werkt de komende twee jaar de resultaten van dit onderzoek nog verder uit. Lees hier meer over dit vervolgonderzoek.
Een deel van dit onderzoeksproject richtte zich op de voedingswereld. Daarbij was het de vraag hoe nieuwe foodconcepten ouderen kunnen ondersteunen om voldoende, gezond en lekker te laten eten. De studenten werkten multidisciplinair samen met foodbedrijven om met nieuwe concepten iets te doen tegen ondervoeding. Bij deze (product)ontwikkelingen ging speciaal de aandacht uit naar de smaak (en veranderingen daarin bij ouderen) en beleving door ouderen. Ze werkten onder meer samen met Louis Meisen van foodconceptbureau We Design Food.
Studenten van de opleiding Food Commerce & Technology bedachten onder meer nieuwe foodconcepten zoals eiwitrijke muffins en bokkenpootjes gemaakt van veldboonmeel.
Thuiszorgprofessionals zijn ideaal gepositioneerd om ondervoeding vroegtijdig te signaleren en te interveniëren. We weten al dat bij deze doelgroep handelingsverlegenheid een goede ondervoedingszorg tegenhoudt. Daarnaast is bekend dat voedingsonderwijs weinig aandacht krijgt.
Het doel van dit project is om het handelingsperspectief bij ondervoedingszorg van thuiszorgteams te vergroten. Zo dragen we bij aan het voorkomen van, en snel behandelen van ondervoeding bij thuiswonende ouderen.
In dit promotieonderzoek onderzoekt Jellie Zuidema een belangrijk vraagstuk dat uit het voorgaande project is voortgevloeid: welke afwegingen zijn belangrijk bij het stellen van doelen rondom ondervoedingszorg in elke fase van het zorgproces? Het gaat daarbij om keuzes op het gebied van preventie, behandeling en voeding in de terminale fase. Door inzicht te krijgen in deze afwegingen, willen we het handelingsperspectief van thuiszorgteams vergroten en bijdragen aan een betere voedingszorg voor thuiswonende ouderen.
Het promotieonderzoek bouwt voort op de inzichten uit het project Preventie van ondervoeding bij ouderen (2021-2023), waarin samen met zorgprofessionals, ouderen, mantelzorgers, studenten en docenten is gewerkt aan oplossingen voor ondervoeding. We betrekken ouderen en deskundigen op het gebied van (thuis)zorg en welzijn. Daarnaast waren zeven thuiszorgteams van de zorgorganisaties Zonnehuisgroep Amsteland, Brentano WilgaerdenLeekerweidegroep en Stichting Humanitas betrokken.
Ook het onderwijs speelt een centrale rol: studenten en docenten doen mee in het onderzoek en brengen hun perspectieven in. Zo versterken we de verbinding tussen onderwijs, praktijk en onderzoek en dragen we bij aan een structurele verbetering van voedingszorg in de thuiszorg.
We hebben wensen en behoeften geïnventariseerd om de zorg rondom ondervoeding in alle fasen van het zorgproces te verbeteren. Daarnaast brachten we helpende en belemmerende factoren in kaart die het voedingsonderwijs beïnvloeden.
We zien vooruitgang in bewustzijn, houding, kennis en vaardigheden bij alle betrokkenen – zoals thuiszorgteamleden, studenten en docenten – in lijn met hun rol binnen de ondervoedingszorg of het voedingsonderwijs.
We verwachten beter zicht te krijgen op hoe thuiszorgprofessionals samen met ouderen en hun naasten doelen stellen rondom voeding, afhankelijk van de fase waarin iemand zich bevindt. Deze inzichten helpen om richtlijnen en onderwijs beter aan te laten sluiten op de praktijk. Daarnaast levert het onderzoek handvatten op voor zorgorganisaties om ondervoedingszorg structureel te verbeteren.
Er wordt in Nederland nog weinig aandacht besteed aan voeding in zorgopleidingen, terwijl goede voeding essentieel is voor gezond opgroeien, gezond blijven en bij herstel van ziekte. De bevindingen van dit promotieonderzoek dragen bij aan de kennis over voedingsonderwijs in zorgopleidingen en op de werkvloer.
In onderstaande animaties gaan we in op het onderzoeksproject.
In this video, we explain the goal of the project.
“Ondervoeding is een onderbelicht probleem dat zwaarder op de zorgeconomie drukt dan obesitas”, benadrukt Feike van der Leij, lector Food, Health & Technology. Volgens de laatste cijfers is 16 procent van de kwetsbare thuiswonende ouderen en 38 procent van de ouderen in de geriatrie ondervoed en dat aantal neemt toe. Zonder koerswijziging zullen in 2027 meer dan 100.000 ouderen ondervoed zijn, blijkt uit cijfers van het Kenniscentrum Ondervoeding. Met dit onderzoeksproject wilde Feike iets aan dit gezondheidsprobleem doen.
In deze podcast van Hogeschool Inholland, New Scientist en het Centre of Expertise Preventie in Zorg & Welzijn vertellen Feike van der Leij en Jellie Zuidema over hoe ze ervoor staan met dit onderzoeksproject.
We gingen aan de slag met drie zorggroepen met thuiszorg in hun pakket, met docent-onderzoekers en studenten van diverse opleidingen van Hogeschool Inholland (Verpleegkunde; Social Work; Food Commerce & Technology), Hogeschool Rotterdam (HBO-V), Hogeschool van Amsterdam (Voeding & Diëtetiek), Albeda Rotterdam (Practoraat Leer-Werkplaatsen) en Vonk (Voeding & Voorlichting).
Startups van ouderejaarsstudenten hielpen we om nieuwe concepten uit te rollen, samen met reeds bestaande startups en andere innovatieve bedrijven. Bij deze (product)ontwikkelingen gaat speciaal de aandacht uit naar de smaak (en veranderingen daarin bij ouderen) en beleving door ouderen.
De bedrijven die participeren in PLINT Ondervoeding maken deel uit van de Food Innovation Community Amsterdam (FICA). Participatie is er tevens van de Rabobank, NHFood en het Innovatiepact Greenport West-Holland, met ondersteuning van Voedsel Verbindt, Greenport NoordHollandNoord, de Stuurgroep Ondervoeding en de gemeente Rotterdam. De koppeling met het CoE Preventie in Zorg en Welzijn is evident.
